Μια από τις πιο δημιουργικές σκηνοθέτιδες της νέας γενιάς, η Κίρκη Καραλή ανεβάζει στη σκηνή του Μικρού Χορν την ιδιόρρυθμη κωμωδία “Straight White Men” γραμμένη από την Αμερικανίδα δραματουργό Γιανγκ Τζιν Λι. Mια παράσταση που σατιρίζει μοναδικά και με ειρωνικό χιούμορ, τις αιώνιες αλήθειες που ορίζουν τη ζωή των λευκών ετεροφυλόφιλων αντρών στον Δυτικό κόσμο. Γιατί κάποια στιγμή, ακόμη και τα προνόμια, γίνονται αφόρητα.
Τι θα δούμε στο Straight White Men;
Θα δείτε πώς βλέπει η Γιανγκ Τζιν Λι, μια πολύ σημαντική σύγχρονη δραματουργός που εκτοξεύτηκε απ’ τα off θέατρα της Ν. Υόρκης στο Broadway, τους straight λευκούς άντρες. Προηγήθηκαν έρευνες σε άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και αυτοσχεδιασμοί με ηθοποιούς, μέχρι να καταλήξει το 2014 σε ένα έργο, που περιγράφει τη χριστουγεννιάτικη μάζωξη μιας οικογένειας τριών αδελφών και ενός χήρου πατέρα, σε ένα σπίτι που είχε και έχει όλα τα προνόμια (οικονομικά, φυλετικά και ό,τι άλλο μπορείς να φανταστείς). Το τρελό κέφι που φέρνει η οικειότητα και οι αναμνήσεις τους, δεν θα αργήσει να χαλάσει, όταν κάποιος απ’ αυτούς βάζει τα κλάματα. Κι εκεί αρχίζουν οι ερμηνείες – οι παρερμηνείες για την ακρίβεια – και οι τρόποι που θεωρεί ο καθένας κατάλληλους για να ζήσει τη ζωή του αυτός που πριν λίγο έκλαιγε, από εδώ και πέρα. Κοινώς, αυτό που ονομάζουμε εμείς, ως γυναίκες, “πατριαρχία”, είναι κάτι που παγιδεύει και μπλοκάρει ακόμη και τους straight λευκούς άντρες. Είναι κάτι που αφορά σε όλους μας. Οδηγοί μας σ’ αυτή τη διαδρομή είναι, βάσει έργου, δυο άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, που επιθυμούν να βρουν, μαζί μ’ εμάς, την ενσυναίσθηση και την αγάπη για αυτούς.
Γιατί αποφάσισες να το ανεβάσεις; Σε μια εποχή, μάλιστα, που η τάση που κυριαρχεί στη δραματουργία, αλλά και στον κινηματογράφο, είναι η παρουσίαση της γυναικείας χειραφέτησης.
Δεν είναι ένα έργο κόντρα στη γυναικεία χειραφέτηση. Δεν είναι ούτε ένα έργο κόντρα στους λευκούς straight άντρες. Δεν είναι καν ένας ύμνος στις ζωές των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Το έργο μιλάει με έναν έξυπνο τρόπο για το πώς η πατριαρχία είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας, όποιοι και αν είμαστε. Για το ότι πνίγει εμάς και μας κάνει να πνίγουμε κι άλλους γύρω μας, ακόμη και τις φορές που νομίζουμε ότι “κάνουμε κάτι καλό”. Όταν βλέπουν την παράσταση άτομα που νιώθουν θύματά της, ταυτίζονται και χαίρονται που κάποιες φωνές μιλάνε γι’ αυτό. Όταν την βλέπουν straight λευκοί άντρες ή …κλωτσάνε γιατί δεν αισθάνονται ότι ταυτίζονται με τους επί σκηνής άντρες ή συγκινούνται πολύ γιατί αισθάνονται ότι έχουν υπάρξει και στις δυο πλευρές της ιστορίας, είτε ως “θύματα” ή ως “θύτες”.
Πώς λειτουργεί αυτή η περίεργη οικογένεια του έργου και ποιο είναι το βασικό της πρόβλημα;
Οι οικογένειες πολύ συχνά, δυστυχώς, αισθάνονται πως “επενδύουν” πάνω στα παιδιά τους. Θα πληρώσω τα αγγλικά σου, το πτυχίο υπολογιστών σου, τα ιδιαίτερα μαθήματά σου, για να μου “τα φέρεις” κάποια στιγμή πίσω, με χρήματα ή με δόξα, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να κάνεις αυτό που εγώ θεωρώ καριέρα, επιτυχία και …ευτυχία. Ενσωματώνουν πάνω σου ένα πρότυπο δικό τους και δεν αφουγκράζονται αυτό που εσύ θες. Προβάλλουν πάνω σου κάποια κοινωνικά στερεότυπα, που αν τα ακολουθείς, όλα είναι καλά. Αν όμως αποκλίνεις, τότε πιστεύουν ότι έχεις πρόβλημα. Δεν κάθονται για ένα λεπτό ήσυχοι να σε ακούσουν, να σε δουν και να πιστέψουν αυτό το “είμαι καλά” και το “αυτό θέλω” που τους λες. Θεωρούν ότι αυτοί ξέρουν καλύτερα από εσένα για εσένα. Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα της οικογένειας του έργου και αυτό είναι και ένα απ’ τα βασικότερα ζητήματα της πατριαρχίας. Άσε με να ξέρω κι από μόνη μου, μπορώ!
Πώς τα προνόμια αποτελούν τροχοπέδη;
Λέει κάποια ατάκα του έργου “η μαμά μας έμαθε να κάνουμε ό,τι κάνουμε με βάση την αξία μας και όχι με βάση τα προνόμιά μας”. Μεγάλη κουβέντα! Αυτός που τη λέει είναι άντρας, λευκός, straight, που έζησε σε ένα όμορφο προάστιο μιας πρωτεύουσας του Δυτικού κόσμου, που πήγε σε καλό σχολείο, που σπούδασε σε καλό πανεπιστήμιο, που είχε πάντα φαγητό, πάντα χαρτζιλίκι, πάντα φίλους, πάντα σχέσεις, που ποτέ δεν αντιμετώπισε κάποιο πρόβλημα υγείας που να τον αφήσει έστω και μια μέρα καθηλωμένο στο κρεβάτι, που ποτέ δεν περπάτησε με φόβο τη νύχτα σε σκοτεινό δρόμο, που ποτέ δεν σκέφτηκε δυο φορές τι να φορέσει απόψε… Όταν μιλάς για τα προνόμια, ενώ έχεις όλα τα προνόμια, δεν μπορούμε παρά να πάρουμε τα λόγια σου ως θεωρητικές υποσχέσεις για το πόσο ανοιχτόμυαλος είσαι. Το ζητούμενο είναι να κατανοήσεις το χάος που ξεχωρίζει εσένα και κάποιους ανθρώπους σε σχέση με τις δυσκολίες, που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή ζωή. Κι ύστερα βάλε με τον νου σου πόσο οι διαφορές αυτές μεγεθύνονται, όταν ανεβαίνεις την κλίμακα της κοινωνίας και φτάνεις από τον απλό δρόμο μέχρι τη μεγάλη εταιρεία ή το δημόσιο βήμα. Αν το δεις, το καταλάβεις, σωπάσεις λίγο για να αφουγκραστείς τον λόγο και τα αισθήματα του άλλου ατόμου, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο την επόμενη μέρα να είσαι καλύτερος άνθρωπος.
Ποια είναι τελικά η ψυχολογία του “λευκού ετερόφυλου άνδρα” και πώς επηρεάζει τη γυναίκα σήμερα;
Σίγουρα δεν μπορώ να βάλω κανενός την ψυχολογία σε ένα σύνολο με μια ταμπέλα. Προσωπικά γνωρίζω άντρες λευκούς και straight, ανεξαρτήτως ηλικίας, που κάθε φορά με εντυπωσιάζουν με τον υπέροχο τρόπο με τον οποίο πάνε κόντρα στο αρνητικό στερεότυπο αυτής της ταμπέλας. Που όχι μόνο τα κάνουν όλα “σωστά”, με ενσυναίσθηση και πραγματική αίσθηση ισότητας για το οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο απέναντί τους, αλλά ρωτάνε μάλιστα κάθε φορά αν αυτό που έκαναν ήταν εντάξει! Που ανησυχούν για το πώς θα μιλήσουν, χωρίς να πληγώσουν στο ελάχιστο π.χ. ένα λοάτκι άτομο. Απ’ την άλλη, γνωρίζω άντρες λευκούς και straight που είναι πολύ σίγουροι ότι είναι ανοιχτόμυαλοι, ότι δεν είναι σεξιστές, ότι δεν είναι χειριστικοί, ότι ξέρουν απ’ έξω τον κατάλογο των προνομίων τους και των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως φυλής και σεξουαλικής προτίμησης. Αυτοί πληγώνουν και με πληγώνουν περισσότερο. Αν μπορούσα να τους ζητήσω κάτι, αυτό θα ήταν να κάτσουν λίγο κάτω, να κλείσουν λίγο το στόμα τους, να σταματήσουν να αμύνονται και να μ’ αφήσουν να τους πω ότι ο τρόπος τους με απομακρύνει, με φοβίζει, με ενοχλεί. Ότι ξέρω πώς θέλουν να είναι σωστοί, ευγενικοί, υπέροχοι, αλλά πως δεν είναι ακόμα. Πως δεν πειράζει που δεν είναι ακόμα. Πως πρόκειται για συνεχή διαδρομή, για την οποία είναι χρήσιμη και η συνεχής αμφιβολία. Πως το πρόβλημα μας είναι πυρηνικό, θρεμμένο μέσα μας για αιώνες και χρειαζόμαστε χρόνο, όλοι. Και δεν πειράζει!
Τα πατριαρχικά στερεότυπα έχουν καταρριφθεί τελικά στον δυτικό κόσμο; Αν όχι, πώς επιβιώνουν ακόμα; Μήπως καταπιέζουν και τους άνδρες;
Τίποτα δεν έχει καταρριφθεί. Ορισμένοι παλεύουν με αυτά στα ίσα, άλλοι παριστάνουν ότι παλεύουν εναντίον τους και άλλοι υπόκεινται στις συνέπειές τους κάθε λεπτό. Στο έργο “Straight White Men” φωτίζονται και οι τρεις αυτές πλευρές. Στο επίκεντρο είναι το ζήτημα των συνεπειών της πατριαρχίας στους ίδιους τους άντρες. Στους Δυτικούς, τους εύπορους, τους προνομιούχους, τους καλοζωισμένους και “προστατευμένους”. Μπορούμε, άραγε, να βρούμε μαζί τρόπους για να μην αλληλοκαταπιεζόμαστε; Θα δείξει.
Η υποδοχή των θεατών γίνεται από δυο μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Πώς λειτουργεί μέσα στην παράσταση;
Στο πρωτότυπο κείμενο, η συγγραφέας φτιάχνει έναν πρόλογο για αυτά τα δύο άτομα, ο οποίος είναι μια σκαλέτα του κειμένου υποδοχής, ανοιχτή σε διαφοροποιήσεις ανά performers και ανεβάσματα. Θέλει σε κάθε διαφορετικό ανέβασμα του έργου, τα δυο αυτά πρόσωπα να λένε τις δικές του προσωπικές αλήθειες, να νιώθουν άνετα επί σκηνής, με τα όσα λένε, όσα φοράνε και γενικώς με την ύπαρξη τους μέσα στο έργο και πάνω στη σκηνή. Αυτά τα δύο άτομα μας προσκαλούν να δούμε μαζί την παράσταση, προκειμένου να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε και να αισθανθούμε συμπάθεια για τα λευκά straight αρσενικά. “Κάνοντας ακριβώς αυτό που θα θέλαμε να κάνουν κι εκείνοι για εμάς”, όπως λένε. Κάποιοι θα νιώσουν άβολα με τις ενέργειες αυτών των αντρών πάνω στη σκηνή κι άλλοι όντως θα τους συμπαθήσουν. Ό,τι συμβαίνει και με τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, δηλαδή. Αν η πατριαρχία είναι κάτι που ενοχλεί και μπλοκάρει αυτά τα άτομα, ποιος είπε ότι δεν μπλοκάρει και τους λευκούς straight άντρες; Ορίστε ένα παράδειγμα: η συγκεκριμένη οικογένεια.
Έχει ενδιαφέρον ότι μετά το τέλος της παράστασης, κάποιοι θεατές συμπεραίνουν ότι ο μεγάλος γιος είναι gay και άλλοι που λένε ότι είναι καταθλιπτικός. Δεν μένουν στη συμπεριφορά όλων των άλλων απέναντί του καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, αλλά ψάχνουν για μιαν αιτία που προκύπτει απ’ τον ίδιο. Νομίζω ότι έχει κοινωνιολογικό ενδιαφέρον το πώς ερμηνεύουν τον ήρωα οι θεατές μετά τη λήξη της παράστασης. Αν όχι ψυχοθεραπευτικό…
Υπάρχει άραγε τρόπος να βρεθεί ο δρόμος για την ισότητα και την αποδοχή της διαφορετικότητας;
Τοποθετούμε σε μια καρέκλα έναν άνθρωπο, τον δένουμε, του κλείνουμε το στόμα, επιβεβαιώνουμε ότι το εσωτερικό των αυτιών του είναι καθαρό, του ανοίγουμε με οδοντογλυφίδες τα μάτια και στεκόμαστε απέναντι του, μιλώντας του με ειλικρίνεια για όσα μας πληγώνουν απ’ τη συμπεριφορά του, για όσο χρόνο χρειαστεί, μέχρι να συμβεί πλύση εγκεφάλου και να νιώσει πως πια είμαστε εντελώς ίσοι. (Γέλια). Εναλλακτικά, μπορεί να ψάξει να βρει τι υπάρχει στη ζωή του ή στο παρελθόν του που τον πλήγωσε, τι φορτίο άλλων κουβαλάει που δεν του χρειάζεται, ποια κοινωνικά στερεότυπα ακολουθεί χωρίς να τα κρίνει, τι τον κάνει να αμύνεται, τι τον κάνει να αισθάνεται πιο δυνατός ή πιο σημαντικός από εσένα και γενικώς να λύσει, όσο μπορεί και θέλει, κάποια δικά του ζητήματα. Από εκεί και πέρα, οι κυβερνήσεις προφανώς πρέπει να υπερασπίζονται με κάθε τρόπο την ισότητα. Ο δημόσιος λόγος προφανώς δεν πρέπει να περιέχει κακοποίηση με οποιονδήποτε τρόπο. Ούτε υπόνοιες, ούτε υποκίνηση επιτρέπονται. Τέλος, είναι στο χέρι μας το να σωπάσουμε, όταν χρειάζεται και να ακούσουμε τι κάνουμε λάθος. Μήπως και το διορθώσουμε την επόμενη φορά…
Τι άλλο ετοιμάζεις φέτος τον χειμώνα;
Είμαστε σε πρόβες με την ομάδα ΑΝΤΑΜΑ για μια παράσταση βασισμένη σε παραμύθια του Τζάννι Ροντάρι που θα ανέβει τον Ιανουάριο στο Ρεκτιφιέ. Πέρα από τη γνωριμία μου με το εντυπωσιακό έργο του Ροντάρι, είμαι πολύ χαρούμενη που βρίσκομαι στην παρέα ενός θιάσου, που αποτελείται αποκλειστικά από γυναίκες. Μου είχε λείψει! (γέλια)
