Η Μαρια Τσιμά – ηθοποιός, συγγραφέας, σκηνοθέτρια και καθηγήτρια υποκριτικής – με αφορμή την παράσταση «Λυγερή», που βασίζεται στην πρώτη νουβέλα του Ανδρέα Καρκαβίτσα και ανεβαίνει στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών, σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου, μας μιλάει για τη θέση της γυναίκας σήμερα, για τις φυλετικές ανισότητες, για τα προβλήματα του ελληνικού θεάτρου, αλλά και για την αισιοδοξία, που πηγάζει μέσα από τη συνύπαρξη και την αγάπη.
Φέτος θα σε δούμε στη «Λυγερή» του Καρκαβίτσα στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Μίλησέ μας γι’ αυτό το διήγημα και γιατί το επιλέξατε σήμερα;
Η νουβέλα γράφτηκε το 1896 και είναι η πρώτη του συγγραφέα. Διαδραματίζεται στα Λεχαινά και αναφέρεται στον προσωπικό ανεκπλήρωτο έρωτα του Καρκαβίτσα για την Ιολάνθη Βασιλειάδη. Στα 1830 σ’ αυτό το μικρό χωριό της Ηλείας γνωρίζονται και αγαπιούνται η Ανθή / Λυγερή του χωριού με τον Γιωργή Βρανά, τον καρολόγο. Εμπόδιο σε αυτόν τον έρωτα θα σταθεί ο Νικολός Πικόπουλος, δαιμόνιος έμπορος. Οι γονείς της αποφασίζουν να την παντρέψουν λοιπόν μαζί του. Σε μια παραδοσιακή αγροτική κοινωνία που μεταβάλλεται και διαβρώνεται από το εμπόριο και τη λατρεία του χρήματος, η ηρωίδα μετατρέπεται μετά τον γάμο από λυπημένη παντρεμένη γυναίκα σε ευτυχισμένη μητέρα. Η αλλαγή αυτή στην παράσταση παρουσιάζεται ως μια επισφράγιση της ήττας. Η επιλογή του κειμένου έγινε από την νεαρή σκηνοθέτιδα Ειρήνη Λαμπρινοπούλου και την Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.Με την Ειρήνη είχαμε συνεργαστεί το 2023 πάλι στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών στο θεσμό των Θεατρικών Αναλογίων στην παρουσίαση του έργου «Τα μακρινά φώτα χορεύουν για μας» του Μιχάλη Μαλανδράκη.
Ποιος είναι ο δικός σου ρόλος και πώς τον δούλεψες;
Ανήκω στο βασικό αφηγηματικό σώμα (αφηγήτρια), είμαι η μητέρα της Λυγερής (Παναγιώταινα Στριμμένου) και υποδύομαι και την Λυγερή στην ύστερη φάση της. Περάσαμε από διάφορες δοκιμές, αυτοσχεδιασμούς, κινησιολογικές φόρμες, μελετήσαμε τη γλώσσα, τρόπους κατανόησης και προώθησης της λογοτεχνικής ιστορίας. Υπήρχε ομαδικότητα, αφοσίωση και μεγάλη διαθεσιμότητα όλων των ηθοποιών και των υπόλοιπων συντελεστών. Είχαμε γερό όχημα αυτήν την σπουδαία ιστορία του Καρκαβίτσα και μία ομάδα με σύμπνοια και αλληλεγγύη.
Στο έργο του Καρκαβίτσα η μοίρα της γυναίκας ορίζεται από την κοινωνία. Πόσο έχουν αλλάξει πιστεύεις τα πράγματα σήμερα;
Γνωρίζουμε καλά ότι οι προηγούμενες γενιές των γυναικών είχαν πολύ λίγα δικαιώματα και επιλογές στη ζωή και στην ευτυχία. Συμβιβάζονταν, υπάκουαν, σώπαιναν και ήταν έρμαια των αποφάσεων των γονιών τους, των ανδρών τους και της κοινωνίας. Από τα Λεχαινά του 1830 μέχρι το 2024 έχουν αλλάξει πολλά πράγματα με αγώνες και πόνο εκ μέρους των γυναικών. Γνωρίζουμε καλά όμως ότι ακόμα στερούνται πολλά δικαιώματα στην εργασία, στις αμοιβές , στη νοοτροπίες, που είναι εσωτερικευμένες από αιώνες πατριαρχίας. Ανεργία, φτώχεια, σεξισμός, ρατσισμός, γυναικοκτονίες είναι τα μεγάλα προβλήματα του καιρού μας. Κι αυτά μόνο στον δυτικό κόσμο, γιατί οι υπόλοιπες γυναίκες στην υφήλιο ζουν ακόμα αποκλεισμένες,μένουν αναλφάβητες, παντρεύονται ανήλικες και η βία είναι στοιχείο της καθημερινής τους ζωής.
Εσύ προσωπικά ως γυναίκα πότε έχεις νιώσει καταπίεση, έλλειψη αυτοδιάθεσης ή χειραγώγηση;
Μεγάλωσα τη δεκαετία του ’80 σε επαρχιακή πόλη, το Αργοστόλι κι έμαθα από νωρίς ότι αν ήθελα να ξεφύγω από τον έλεγχο, τον φόβο, την ντροπή έπρεπε να εγκαταλείψω το νησί και το μόνο όχημα ήταν η γνώση και οι σπουδές. Είχα κι έχω γνωρίσει δασκάλους, συνεργάτες, συντρόφους. αλλά και αγνώστους που με έκαναν να πιεστώ πολύ, να φοβηθώ και με χειραγώγησαν. Νοοτροπίες απαρχαιωμένες από το γονεϊκό και το κοινωνικό περιβάλλον. Πολλές φορές μίλησα και αντιστάθηκα, πολλές φορές σώπασα, πολλές φορές άργησα να καταλάβω, πολλές φορές δεν έβαλα όρια. Πρέπει να αποτινάξουμε σκόνη πολλών αιώνων από πάνω μας και πολλών φωνών, που δεν είναι οι δικές μας. Ακόμα γυρίζω σπίτι μου αργά και περπατάω με φόβο μέχρι να βάλω το κλειδί στην πόρτα.
Έχοντας περάσει από ηγετικές θέσεις ως γυναίκα αντιμετώπισες ποτέ το αρνητικό βλέμμα;
Πριν λίγες μέρες διάβασα την Έκθεση του Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών που αναφέρει ότι μόνο το 17% που εκπροσωπείται στα ελληνικά ΜΜΕ είναι γυναίκες. Φανταστείτε στον χώρο του πολιτισμού. Σε μια έρευνα που είχε γίνει με πρωτοβουλία των WOM.A (Women in Arts) από τις 501 παραστάσεις που έχουν παρουσιαστεί στην Επίδαυρο από την αρχή του Φεστιβάλ το 1954 μέχρι σήμερα οι γυναίκες σκηνοθέτριες είναι μόνο Στην Εθνική Λυρική Σκηνή οι γυναίκες μαέστροι από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα είναι 10 και οι άντρες Οι ποσοστώσεις είναι συντριπτικές. Πολλές φορές ένιωσα ειρωνικά βλέμματα, άκουσα προσβολές, απρεπείς χαρακτηρισμούς που είχαν να κάνουν με το φύλο μου και την ηλικία μου. Υπήρξαν πολλές αρνήσεις, πολλές υπεκφυγές για την πραγμάτωση ενός σχεδίου. Ακόμα και το γεγονός ότι δεν ήμουνα μητέρα, ή βρισκόμουνα στην εμμηνόπαυση γίνονταν αντικείμενα σχολιασμού. Χρειάζεται να θωρακιστείς πολύ για να μην επηρεαστείς και αρχίσεις να υιοθετείς “ανδρικούς” τρόπους συμπεριφοράς.
Πώς και από ποιον ορίζεται η μοίρα ενός ανθρώπου;
Δεν ξέρω πραγματικά τι να σας απαντήσω. Είναι πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την ζωή μας. Ο χρόνος, ο τόπος, η καταγωγή, η οικογένεια, η εκπαίδευση, η χώρα και η κοινωνία της. Αυτοί οι παράγοντες λειτουργούν ερήμην μας. Μεγαλώνοντας όλες οι άλλες επιλογές που κάνουμε μπορούν να συζητηθούν και να έχουν διάφορες εξηγήσεις κι αυτές βέβαια έχουν οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά κριτήρια. Όμως υπάρχουν κι εκείνα τα απρόβλεπτα γεγονότα που εξακολουθούν να μας καθορίζουν, αλλά είναι άγνωστες οι αιτίες τους. Σε αυτό το σύντομο πέρασμά μας από τη ζωή θα ‘θελα η μοίρα μας να είναι η αγάπη.
Έχεις ασχοληθεί ιδιαιτέρως με τη μεταφορά λογοτεχνικών κειμένων στη σκηνή. Πώς μεταφέρεται ο λογοτεχνικός ρόλος στην παράστασή σας και ποια είναι η κεντρική ιδέα της διασκευή σας;
Νομίζω ότι ο λόγος μοιράζεται στην ομάδα, χωρίζεται σε νοηματικές ενότητες, σε θεματικούς πυλώνες, συνδυάζει τη μουσική και τον λόγο, υπάρχουν συνεκφωνήσεις, κινησιολογικά μοτίβα και η κεντρική ιδέα της διασκευής της Ειρήνης Μουντράκη σε συνεργασία με την σκηνοθέτιδα Ειρήνη Λαμπρινοπούλου είναι η διερεύνηση της διαδρομής από το κορίτσι του 1830 στη γυναίκα του 2024 και η συνάντησή τους σε ένα τοπίο μνήμης και ανακάλυψης μιας κοινής γραμμής για την επιθυμία και τη ζωή. Για όλες τις Λυγερές που λύγισαν λοιπόν η παράσταση.
Είσαι μια πολύ έμπειρη ηθοποιός και δασκάλα. Πώς είναι η εμπειρία να δουλεύεις σε μια ομάδα ως επί το πλείστον νέων δημιουργών; Το θέατρο μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα των γενεών;
Είναι πολύ σπουδαία εμπειρία να συνεργάζεσαι με νέους δημιουργούς. Και στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού πέρσι και φέτος και στις Δραματικές Σχολές χρόνια τώρα και με τους PROZAc στην «Κριστέλλα» στο Θέατρο 104, η επαφή μου με τους νέους ανθρώπους με γεμίζει χαρά κι αισιοδοξία. Υπάρχει μια γόνιμη ανταλλαγή, γιατί αναγκάζομαι κι εγώ να μετακινούμαι κι αυτοί να λειτουργήσουν έξω από τα στερεότυπα. Είναι απαιτητικοί και ανήσυχοι. Ευτυχώς το θέατρο μας περιέχει όλους ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και χαρακτηριστικών. Είναι ανοιχτό και ελεύθερο στη βάση του, παρά τις όποιες αγκυλώσεις. Δεν έχω καμιά διάθεση ωραιοποίησης, αλλά πραγματικά νιώθω όμορφα.
Έχοντας διατελέσει σε διευθυντική θέση στο ΚΘΒΕ, πώς βλέπεις σήμερα την κατάσταση στο ελληνικό θέατρο και τι κατά τη γνώμη σου πρέπει να διορθωθεί;
Θα έπρεπε να γίνει ένας κύκλος ανοιχτών συζητήσεων για το θέατρο από τους ίδιους τους δημιουργούς, τα σωματεία και τους νέους συναδέλφους. Συνομιλεί το θέατρο με τις ανάγκες της κοινωνίας; Υπάρχει το επάγγελμα του ηθοποιού, ή θα είμαστε πάντα χομπίστες; Θα γίνει ποτέ Ακαδημία Τεχνών; Θα ανοίξει το Θεατρικό Μουσείο; Θα δοθούν περισσότερα χρήματα στον Πολιτισμό από τον κρατικό προϋπολογισμό; Θα υπάρξουν αξιοπρεπείς επιχορηγήσεις στα θεατρικά σχήματα; Και ποια θα είναι αυτά; Θα γίνεται διαγωνισμός για την κάλυψη των θέσεων στο Εθνικό, το ΚΘΒΕ και τα Δημοτικά Θέατρα; Και αν ναι, με ποια κριτήρια; Θα υπάρχει στο εγγύς μέλλον θέατρο χωρίς αναγνωρισιμότητα; Θα εξακολουθούν οι αμοιβές να είναι τόσο χαμηλές; Οι πρόβες θα παραμείνουν απλήρωτες; Θα υπάρχουν συλλογικές συμβάσεις και στο ελεύθερο θέατρο; Οι σπουδές θα είναι πραγματικά έγκυρες; Δεν ξέρω αν υπάρχει και κάτι που δεν πρέπει να διορθωθεί. Όλα.
Επόμενα σχέδια για φέτος;
Μόλις ολοκληρωθεί η «Λυγερή» στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, θα πάρω μέρος στην ταινία του Αντώνη Παπανικολάτου «Liminal Spacesy» και τον Φλεβάρη θα παίζω στο Studio Μαυρομιχάλη στο άπαιχτο έργο του Νικ Πέϊν «Elegy» σε σκηνοθεσία του Φώτη Μακρή. Παράλληλα η ομάδα PROZAc παρουσιάζει το κείμενό μου «ΚΡΙΣΤΕΛΑ» στο Θέατρο 104 κάθε Δευτέρα και Τρίτη.
