Η Μαρίνα Κουτρούλη, με πατέρα ναυτικό και ζωγράφο, μοιραία από τον χώρο της ναυτιλίας όπου δραστηριοποιείται επαγγελματικά, βρήκε διέξοδο στη συγγραφή για να μιλήσει για τις ιστορίες που την ενδιαφέρουν και για την αγάπη της για τα ελληνικά νησιά. «Η Χριστίνα της θάλασσας» είναι το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που εκτυλίσσεται στη Σύρο και έχει ως κεντρική ηρωίδα μια γυναίκα, που χαράζει τον δικό της δρόμο στη ζωή κόντρα στα στερεότυπα.
Ποια είναι η «Χριστίνα της Θάλασσας»;
«Η Χριστίνα της Θάλασσας» είναι μία κοπέλα, που μεγαλώνει στο κοσμοπολίτικο νησί της Σύρου σε ένα προστατευτικό και προοδευτικό περιβάλλον. Ολόγυρά της τα κύματα του Αιγαίου που δαμάζει με την ξύλινη βάρκα, την οποία έφτιαξε στα δέκα μόλις χρόνια της. Ονειρεύεται να γίνει πλοίαρχος, όπως και ο πατέρας της, στα μεγάλα εμπορικά πλοία. Στο ταξίδι της προς την ενηλικίωση, θα γνωρίσει το μένος των ανθρώπων, τη σκληρή όψη της ζωής και θα παλέψει σθεναρά για να σταθεί ξανά στα πόδια της.
Μια γυναίκα που θέλει να γίνει καπετάνιος είναι στην ουσία μια επαναστάτρια. Το βιβλίο αυτό είναι μια φωνή γυναικείας χειραφέτησης;
Η Χριστίνα θέλει να γίνει καπετάνιος, επειδή είναι ζυμωμένη με τη θάλασσα. Τόσο για εκείνη όσο και για το άμεσο τουλάχιστον περιβάλλον της είναι επόμενο να ασχοληθεί και επαγγελματικά με τα πλοία. Η ίδια δεν το βιώνει ως επανάσταση, αλλά μετά από ένα συγκλονιστικό γεγονός στη ζωή της συνειδητοποιεί με πολύ σκληρό τρόπο τις κοινωνικές προκαταλήψεις. Η Χριστίνα, όμως, δεν είναι η μόνη χειραφετημένη γυναίκα στο μυθιστόρημα – η Βιργινία είναι επιχειρηματίας, η Πελαγία μοδίστρα, η Μαρίνα γιατρός, η Ιωάννα φοιτήτρια/αγωνίστρια, η Αρετή δικηγόρος ναυτιλίας, η Δημόκλεια πρακτική μαία – σχεδόν όλες οι ηρωίδες του βιβλίου βρίσκονται στο προσκήνιο της ζωής και καθορίζουν μόνες τη μοίρα τους.
Ποια μείζονα θέματα αντιμετωπίζουν ακόμα σήμερα οι γυναίκες στον Δυτικό κόσμο;
Οι γυναίκες έρχονται ακόμα και σήμερα αντιμέτωπες με προκαταλήψεις στον επαγγελματικό χώρο, ιδιαίτερα σχετικά με τις ικανότητες και τις επιδόσεις τους, με στεγανά ως προς τη μητρότητα, με την υποεκπροσώπηση σε κυβερνήσεις και κοινωνικούς φορείς. Θεωρώ, όμως, πως μείζoν θέμα στο σύγχρονο δυτικό κόσμο αποτελεί η έμφυλη βία που, αν ρίξουμε απλά μια ματιά χωρίς καν να εμβαθύνουμε, αντιλαμβανόμαστε πως οι διαστάσεις της, ειδικά στη χώρα μας είναι τραγικές. Η «Χριστίνα της θάλασσας» θίγει το θέμα πολύπλευρα ακόμα και με τον πιο ωμό τρόπο.
Πότε εσείς έχετε νιώσει ότι είστε θύμα μιας πατριαρχικής συμπεριφοράς;
Αρχικά, θα ήθελα να διατυπώσω την άποψή μου πως η πατριαρχική συμπεριφορά έχει προκύψει προφανώς από την ανδρική επιβολή, αλλά έχει συντηρηθεί και από τη στάση των γυναικών – συχνά παθητική και άλλοτε ακόμα και ενισχυτική. Προσωπικά, οπωσδήποτε έχω αντιμετωπίσει την πατριαρχική συμπεριφορά στη δουλειά μου στον χώρο της ναυτιλίας ιδιαίτερα στην αρχή της καριέρας μου, πριν από είκοσι πέντε χρόνια, όχι όμως μόνο από άνδρες, αλλά και από γυναίκες συναδέλφους μου. Βρισκόμαστε, όμως, σε ένα μεταβατικό στάδιο στα επαγγελματικά μας και πραγματικά βλέπουμε πολλά να αλλάζουν προς το καλύτερο για όλους. Πατριαρχική συμπεριφορά, όμως, έχω αντιμετωπίσει ιδιαιτέρως σε κοινωνικό επίπεδο. Χάνοντας τον πατέρα μου πριν από τριάντα χρόνια περίπου και μένοντας με τη μητέρα μου και την αδερφή μου, πολλοί, άνδρες και γυναίκες, δεν μας αντιμετώπιζαν πλέον ως οικογένεια με οντότητα – αφού δεν υπήρχε άντρας στο σπίτι – και μας συμπεριφέρονταν με ασέβεια.
Πώς η Σύρος αλλά και τα άλλα νησιά έγιναν πηγή έμπνευσης της ιστορίας;
Τα νησιά στα οποία διαδραματίζεται το μυθιστόρημα είναι ως επί το πλείστον νησιά που έχω επισκεφθεί και έχω νιώσει την αύρα τους να με διαπερνά. Κάποια τα έχω γνωρίσει μόνο μέσα από αφηγήσεις, που με έχουν μαγέψει. Η Σύρος συγκεκριμένα είναι ένα νησί στο οποίο έχω ζήσει κάποιες χρονικές περιόδους της ζωής μου και με εμπνέει η ιστορία της, το τοπίο της και η αρχιτεκτονική της. Κυρίως, όμως, στη συνείδησή μου συμβολίζει το κουράγιο και τη δύναμη των ξεριζωμένων, των τσακισμένων και των κακοποιημένων της ζωής που κοιτούν θαρραλέα μπροστά, ανασυγκροτούνται ξεπερνώντας θύελλες και αναγεννιούνται.
Πρόκειται για καθαρή μυθοπλασία ή υπάρχουν και πραγματικά γεγονότα;
Το βιβλίο είναι ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, εμπνευσμένο από τη ζωή γύρω μας, τη «στεριανή» που είναι πιο οικεία και τη ζωή των ναυτικών που σε πολλούς είναι άγνωστη, από βιώματα δικά μου και πολύ κοντινών μου ανθρώπων, από ιστορίες που μου έχουν αφηγηθεί σε ανύποπτο χρόνο και μου κίνησαν το ενδιαφέρον και τη διάθεση να πλέξω μία δική μου ιστορία γύρω από αυτές. Πραγματικά γεγονότα, δηλαδή με την «ιστορική» έννοια, δεν υπάρχουν. Πολλοί, όμως, από τους ήρωες, όπως ο Συριανός καπετάν – Αλέκος και η Διασινιώ από την Αμοργό, έχουν βασιστεί σε αληθινά πρόσωπα, έχοντας αφήσει αχαλίνωτη την πένα μου τόσο πολύ να τους διαμορφώσει και να τους υποβάλλει σε περιπέτειες που να εμπλουτίζουν την αφήγηση, που εν τέλει αποτελούν αποκυήματα της φαντασίας μου. Το μόνο ξεκάθαρα υπαρκτό πρόσωπο είναι ο μαστρο –Λευτέρης, μηχανικός του Εμπορικού Ναυτικού που διαβάζει ποίηση, ακούει κλασική μουσική και σκιτσάρει στον ελεύθερο χρόνο του στο καράβι, που είναι πράγματι ο πατέρας μου.
Οι σπονδυλωτές αφηγήσεις του βιβλίου μπερδεύονται ή συναντιούνται κάπως μεταξύ τους; Υπάρχει κάποιος συνδετικός ιστός;
Οι σπονδυλωτές ιστορίες διασταυρώνονται και επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα η μία την εξέλιξη της άλλης, όπως συμβαίνει και στη ζωή. Κοινός τόπος όλων είναι η Σύρος, η θάλασσα ολόγυρα και η σχέση των προσώπων με τη Χριστίνα.
Για ακόμα μια φορά, μετά από την Κάσο, τα νησιά γίνονται πηγής έμπνευσης. Γιατί;
Συγκεκριμένα την Κάσο τη γνώρισα ζώντας στη Σύρο, καθώς πολλοί Κασιώτες βρέθηκαν εκεί μετά το Ολοκαύτωμα του νησιού τους το 1824. Η Κάσος, ένας ηρωικός βράχος που με έχει εμπνεύσει και για το διήγημα «Ο Κωνσταντής της Κάσου», κατοικείται από δυναμικούς ανθρώπους που αγαπούν τον τόπο τους και δεν τον ξεχνούν ακόμα και μετά από χρόνια προσφυγιάς ή μετανάστευσης. Οπότε, ήταν φυσικό κάποιος ήρωας της «Χριστίνας της θάλασσας» να έχει κασιώτικη καταγωγή. Γενικώς, πάντως, θεωρώ τα νησιά μας τόπους ιδιαίτερης ενέργειας και πρωταγωνιστούν πάντοτε στη σκέψη μου – μοιραία και στα κείμενά μου. Στέκονται απομονωμένα, αλλά όχι αποκομμένα, καθώς τα περισσότερα είναι τόσο κοσμοπολίτικα, επειδή οι νησιώτες μας ταξιδεύουν στα πέρατα του κόσμου – καρπώνονται την ελευθερία της θάλασσας που τα περιβάλλει. Συνάμα, είναι εκπληκτικό πως διακρίνονται για τη μοναδικότητά τους. Ακόμα και αυτά που είναι μόλις λίγα μίλια μακριά είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους.
Πώς ξεκινάτε κάθε φορά να γράφετε μια ιδέα και πότε ξέρετε ότι το βιβλίο είναι έτοιμο;
Το έναυσμα είναι το θέμα για το οποίο θέλω να εκφραστώ – με απασχολούν κοινωνικά θέματα. Οπότε γεννιέται ο κεντρικός ήρωας και η βασική του πορεία. Στη συνέχεια, αναζητώ εικόνες –σαν σκηνικό θα έλεγα – όπου διαδραματίζεται η ιστορία. Βάζοντας τον κυρίαρχο καμβά στο χαρτί, ξεπηδούν και άλλοι ήρωες που κουβαλούν τις δικές τους εικόνες και πορείες, όπως και στην πραγματικότητα. Θεωρώ ότι ένα βιβλίο είναι έτοιμο, κυρίως όταν νιώθω σαν συγγραφέας ότι δεν έχω κάτι άλλο να δώσω, όταν έχει αναλυθεί το βασικό του θέμα και έχει δοθεί κατά κάποιο τρόπο η έκβαση της πορείας του κεντρικού ήρωα.
Πώς ξεκινήσατε να γράφετε και ποιες είναι θεωρείτε οι πιο σημαντικές επιρροές σας;
Καθώς ανέκαθεν διάβαζα πολλά βιβλία, με συνέπαιρνε πάντα η δυνατότητα των συγγραφέων να δημιουργούν δικούς τους κόσμους, να πλάθουν ιστορίες όπως εκείνοι επιθυμούν και να εκφράζουν σκέψεις και συναισθήματα με τις λέξεις. Οπότε, θα έλεγα ότι η συγγραφή προέκυψε κάπως «ψυχοθεραπευτικά», καθώς ένιωθα ότι είχα κάποια συναισθήματα να εκφράσω, μερικές ιστορίες να μοιραστώ, βασικά κοινωνικά θέματα να θίξω. Η πιο σημαντική επιρροή μου στη συγγραφή δεν είναι κάποιος συγγραφέας, αλλά ο πατέρας μου που ήταν, εκτός από ναυτικός, ζωγράφος. Σε αυτόν οφείλω την αρχική διαμόρφωση της αισθητικής μου, την προσπάθειά μου να είμαι καλλιτεχνικά ο καλύτερος εαυτός μου και την αφοσίωσή μου στην τελειότητα. Τον θυμάμαι πάντα να υπογράφει ως τελειωμένο ένα έργο μόνο όταν το κοιτούσε από μακριά και θεωρούσε πως δεν είχε να προσθέσει, ή να αλλάξει ούτε μία πινελιά. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που γράφω μέσα από εικόνες.
Υπάρχει στο μυαλό σας το επόμενο βιβλίο ήδη;
Το επόμενο βιβλίο είναι σχεδόν ολοκληρωμένο αυτή τη στιγμή και βρίσκεται στο στάδιο μίας πρώτης επιμέλειας του κειμένου. Στην παρούσα φάση θα έλεγα ότι αφιερώνω περισσότερο χρόνο στην έρευνα και το αρχικό στήσιμο της βασικής ιστορίας ενός τρίτου βιβλίου. Ο κοινός άξονας και στα τρία μυθιστορήματα είναι η έμφυλη βία, καθώς και το γεγονός πως οι κύριες ιστορίες τους διαδραματίζονται στη Σύρο. Με αυτό τον τρόπο φιλοδοξώ να γεννηθεί μία τριλογία.
Photo Credits: Ζωή Γαμπιεράκη
