Τα fake news βρίσκονται στην καθημερινότητά μας και μας κατακλύζουν. Είναι σαν να μας περικυκλώνουν και δεν ξέρουμε πια τι από αυτά που πληροφορούμαστε είναι αλήθεια και τι όχι. Αν όμως κατανοήσουμε τον μηχανισμό τους, θα μπορέσουμε να θωρακιστούμε.
Σκεφτείτε ότι είστε στα social media και πέφτετε πάνω σε αυτόν τον τίτλο: «Μια αεροσυνοδός χαστούκισε ένα μωρό 7 μηνών στο πρόσωπο επειδή έκλαψε κατά τη διάρκεια μιας πτήσης». Πώς νιώθετε; Τι σκέφτεστε; Και τα πιο σημαντικά: Τι συμβαίνει όταν αντιμετωπίζετε την ίδια είδηση επανειλημμένα και πώς θα σας φαινόταν αν μαθαίνατε ότι αυτός ο τίτλος ήταν εντελώς ψευδής;
Ο τίτλος που αναφέραμε δεν είναι τυχαίος! Μια μελέτη του 2023 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychological Science χρησιμοποίησε αυτόν ακριβώς τον τίτλο μαζί με επτά άλλους – ψευδείς αλλά εντυπωσιακούς – για να κατανοήσει την επίδραση που έχει η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε παραποιημένες συγκλονιστικές πληροφορίες στο μυαλό μας.
Η έρευνα αποκάλυψε δύο ψυχολογικές επιδράσεις /αντιδράσεις που μπορεί να έχει ένας θεατής, οι οποίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κρίσης μας σχετικά με τα fake news. Αυτές οι επιπτώσεις είναι οι εξής:
1. Η επίδραση της ηθικής επανάληψης
Oι συναισθηματικές μας αντιδράσεις, ιδιαίτερα ο θυμός, μειώνονται με την επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ένα έναυσμα. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως «μηχανισμός συναισθηματικής απευαισθητοποίησης». Η βίωση χαμηλότερων επιπέδων θυμού οδηγεί σε λιγότερο αυστηρές ηθικές κρίσεις για μια παράβαση.
2. Το φαινόμενο ψευδαίσθησης – αλήθειας
Μια άλλη ανησυχητική πτυχή αυτής της ηθικής απευαισθητοποίησης είναι η σύνδεσή της με το «φαινόμενο ψευδαίσθησης – αλήθειας». Αυτή η γνωστική προκατάληψη υποδηλώνει ότι όταν συναντάμε πληροφορίες επανειλημμένα, τείνουμε να τις αντιλαμβανόμαστε ως πιο αληθινές, ακόμα κι αν δεν είναι.
Για παράδειγμα, όσο περισσότερο ακούμε για ένα αδίκημα, τόσο πιο διατεθειμένοι είμαστε να το πιστεύουμε ως αλήθεια και τόσο λιγότερο μπορεί να νοιαζόμαστε για τις ηθικές του επιπτώσεις, κάνοντας τις ηθικές μας κρίσεις πιο επιεικές.
Ένας δίκαιος κόσμος…
Η «υπόθεση του δίκαιου κόσμου» αποτελεί μια θεωρία που υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι θέλουν να πιστεύουν ότι ο κόσμος είναι θεμελιωδώς δίκαιος. Σύμφωνα με αυτή την κοσμοθεωρία, τα καλά πράγματα συμβαίνουν σε καλούς ανθρώπους και τα κακά πράγματα συμβαίνουν σε κακούς ανθρώπους, και αυτό μπορεί να προσφέρει μια αίσθηση τάξης και προβλεψιμότητας στον κόσμο.
Ωστόσο, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν την πίστη τους σε έναν δίκαιο κόσμο, οι άνθρωποι δημιουργούν μια σειρά από στρατηγικές για να δουν τον κόσμο ως λιγότερο απειλητικό. Μπορεί να εκλογικεύουν τις αδικίες, ειδικά αυτές που φαίνονται εύλογες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μειωμένες αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις και, κατά συνέπεια, σε πιο ήπιες ηθικές κρίσεις.
Οι άνθρωποι τείνουν επίσης να πιστεύουν ότι όσο πιο διαδεδομένη είναι μια συμπεριφορά, τόσο πιο ηθική ή αποδεκτή πρέπει να είναι. Όπως εξήγησαν οι ερευνητές της μελέτης, «η επανάληψη είναι απίθανο να κάνει τις αδικίες να φαίνονται σωστές, αλλά φαίνεται να τις κάνει να φαίνονται λίγο λιγότερο λάθος». Οι επιπτώσεις αυτών των φαινομένων είναι εκτεταμένες. Καθώς συναντάμε καθημερινά ιογενές περιεχόμενο, ο ψυχολογικός του αντίκτυπος μπορεί σταδιακά να μας απευαισθητοποιήσει αναφορικά με τις ηθικές συνέπειες των πληροφοριών που καταναλώνουμε και μοιραζόμαστε. Ωστόσο, δεν είμαστε ανίσχυροι απέναντι σε αυτό…
Πώς να προστατευτούμε από τα fake news
– Ελέγξτε τα στοιχεία και μοιραστείτε υπεύθυνα. Οι συγκλονιστικές ειδήσεις έχουν σχεδιαστεί συχνά για να προκαλούν αντιδράσεις, υπολογίζοντας στην οργή και τη δέσμευσή μας.
– Mη θεωρείτε δεδομένη την αξιοπιστία των πηγών και ελέγξτε το περιεχόμενο πριν το αποδεχτείτε ως αληθές. Με αυτόν τον τρόπο, μπορείτε να λάβετε μια τεκμηριωμένη απόφαση σχετικά με το εάν οι πληροφορίες είναι ακριβείς, ηθικές και ευθυγραμμισμένες με τις αξίες σας πριν πατήσετε αυτό το κουμπί κοινοποίησης.
– Υιοθετήστε μια ισορροπημένη κοσμοθεωρία. Αναζητήστε διαφορετικές προοπτικές και πηγές πληροφοριών για να σας βοηθήσουν να αποφύγετε την παγίδα των επαναλαμβανόμενων, μονόπλευρων αφηγήσεων. Επιπλέον, ενώ είναι φυσικό να επιδιώκουμε δικαιοσύνη και αμεροληψία στον κόσμο, προσέξτε να μην βιαστείτε να κρίνετε όταν αντιμετωπίζετε αρνητικά νέα. Αποφύγετε να κάνετε υποθέσεις για τις ενέργειες ενός ατόμου χωρίς συγκεκριμένα στοιχεία. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να διατηρήσετε μια ισορροπημένη και ενημερωμένη προοπτική.
– Καλλιεργήστε τη συναισθηματική επίγνωση. Να είστε συντονισμένοι με τις συναισθηματικές σας αντιδράσεις. Εάν αντιληφθείτε τον εαυτό σας να απευαισθητοποιείται σε ανησυχητικές ειδήσεις, κάντε ένα βήμα πίσω και σκεφτείτε τις ηθικές τους επιπτώσεις. Η απόσταση μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να παραμείνετε συνδεδεμένοι με το σύστημα αξιών σας. Ασχοληθείτε με τις ειδήσεις και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόνο όταν έχετε τη συναισθηματική ικανότητα να το κάνετε!
