Η Τσικνοπέμπτη, η ημέρα που σηματοδοτεί την κορύφωση των αποκριάτικων εορτών στην Ελλάδα, αποτελεί μια από τις πιο ιδιαίτερες παραδόσεις της χώρας. Η γιορτή αυτή, που λαμβάνει χώρα 11 μέρες πριν από ην Καθαρά Δευτέρα, πέφτει την Πέμπτη της 2ης εβδομάδας της Αποκριάς και είναι γνωστή και ως Κρεατινή. Συνδυάζει τη χαρά του φαγητού με τη γιορτή και αποτελεί τη μετάβαση από την αργία της αποκριάτικης περιόδου στη νηστεία της Σαρακοστής.
Το όνομα «Τσικνοπέμπτη» προέρχεται από τη λέξη «τσίκνα», που αναφέρεται στην οσμή του καμένου ψημένου κρέατος. Η Πέμπτη επιλέχθηκε παραδοσιακά ως ημέρα κρεατοφαγίας, δεδομένου ότι οι Τετάρτες και οι Παρασκευές είναι οι ημέρες νηστείας για τους Ελληνορθόδοξους. Έτσι, η Τσικνοπέμπτη σηματοδοτεί την τελευταία ημέρα «ανοχής» πριν από την έναρξη της αυστηρής νηστείας της Σαρακοστής.
Έθιμα ανά την Ελλάδα
Η ημέρα αυτή γιορτάζεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, όπου οι τοπικές παραδόσεις και τα ήθη εμπλουτίζουν την εμπειρία. Στην Πελοπόννησο, για παράδειγμα, το κρέας που θα ψηθεί την Τσικνοπέμπτη είναι κεντρικό στοιχείο της ημέρας. Στη Πάτρα, στο πλαίσιο του Πατρινού Καρναβαλιού, οι δρόμοι γεμίζουν με ψησταριές και μουσική και οι κάτοικοι οργανώνουν χιουμοριστικά δρώμενα, όπως «ο γάμος της Γιαννούλας της Κουλουρούς». Στις Σέρρες, οι φωτιές καίνε τη νύχτα και οι πιο τολμηροί πηδούν από πάνω τους σε μια παράδοση, που παραπέμπει σε αρχαία έθιμα.
Στην Κομοτηνή, η Τσικνοπέμπτη έχει τη δική της σπεσιαλιτέ, όπου οι νοικοκυρές «καψαλίζουν» μια κότα, η οποία θα καταναλωθεί την Κυριακή της Αποκριάς. Στην Κοζάνη, η γιορτή συνδέεται με την ανάφλεξη του πρώτου φανού στην κεντρική πλατεία και την έναρξη των αποκριάτικων εκδηλώσεων, ενώ οι συμμετέχοντες χορεύουν γύρω από τις φλόγες και απολαμβάνουν το τοπικό κρασί. Στην Κέρκυρα, οι «Κορφιάτικες Πετεγολέτσια» (ή «Πέτε Γόλια») είναι μια ιδιότυπη παράδοση, όπου οι ντόπιοι υποδύονται κουτσομπόληδες, σε μια γιορτή γεμάτη χιούμορ και κοινωνική κριτική.
Στην Αμαλιάδαη «Τσικνοπέφτη» ήταν η μέρα που ετοίμαζαν το «παστό». Έβραζαν το λίπος με λίγο νερό, ραντίζοντάς το συγχρόνως με νερό. Το σούρωναν στη συνέχεια. Αυτή ήταν η «γουρναλοιφή». Φυλαγόταν σε δοχεία (πήλινα). Χρησιμοποιούνταν ως άρτυμα για όλη τη χρονιά. Στον πάτο του λεβετιού (καζανιού) έμεναν οι «τσιγαρίδες» που νοστίμιζαν τα φαγητά (με χόρτα, αυγά, όσπρια).
Στην Ιο Το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν με κέφι τη Χώρα, επισκεπτόμενοι σπίτια και καταστήματα. Στον Πόρο Την Τσικνοπέμπτη «τσίκνιζαν» το ψητό κρέας για να μυρίσει στη γειτονιά γιορτάζοντας την «κρεατινή» Αποκριά, και μετά την «Τυρινή», οι νέοι έκλεβαν ένα μακαρόνι και το έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους για να ονειρευτούν ποια θα πάρουν. Εκείνες τις μέρες οι νέοι έφτιαχναν και αερόστατα. Ένα ελαφρύ στεφάνι μια κόλα λεπτό χρωματιστό χαρτί κι ένα στουπί ποτισμένο με πετρέλαιο μέσα σε ένα τενεκεδάκι και ήταν έτοιμα. Τα άφηναν να πάνε ψηλά, και συναγωνίζονταν ο ένας τον άλλο ποιος θα κάνει το μεγαλύτερο και ποιο θα πάει ψηλότερα.
Σύμφωνα με τη λαογραφία την ημέρα της Τσικνοπέμπτης στη Θήβα αρχίζει ο «βλάχικος γάμος», που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με το γάμο και τελειώνει την Καθαρή Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων. Όλες αυτές οι διαδικασίες είναι γεμάτες από σατυρική αθυροστομία, κέφι, γλέντι και χορό.
Η Τσικνοπέμπτη σε άλλες χώρες
Η Τσικνοπέμπτη έχει, επίσης, την αντίστοιχη μέρα της και σε άλλες χώρες με παράδοση στις αποκριάτικες γιορτές. Στη Γερμανία, γιορτάζεται η «Weiberfastnacht, και στη Γαλλία η «Mardi Gras», γνωστή και ως «Λιπαρή Τρίτη». Αυτές οι γιορτές, αν και διαφέρουν από την ελληνική παράδοση, μοιράζονται τον ίδιο πνεύμα εορταστικής ατμόσφαιρας και υπερβολής, συνδέοντας την ημέρα με την τελευταία ευκαιρία για «αμαρτίες» πριν από την έναρξη της νηστείας.
