Ανάμεσα στις βουτιές, τα καρπούζια, τις παγωμένες μπίρες και τις μεσημεριανές σιέστες κάτω από ανεμιστήρες που γυρίζουν νωχελικά, υπάρχει ένα συστατικό που κάνει το ελληνικό καλοκαίρι αληθινό, αναντικατάστατο, βαθιά ελληνικό: το πανηγύρι.
Δεν υπάρχει τόπος χωρίς ένα. Δεν υπάρχει μήνας του καλοκαιριού χωρίς τουλάχιστον μία βραδιά που να καταλήγει με το παπούτσι στο χέρι, και την ψυχή γεμάτη από ήχους, αγκαλιές και τον ιδρώτα της χαράς. Ναι, όλοι λέμε «θα πάμε λίγο και θα φύγουμε νωρίς» – αλλά η αλήθεια είναι μία: αν δεν σε βρει το ξημέρωμα να χορεύεις κάτι που θυμίζει “Τσάμικο”, κάτι έκανες λάθος.
Από την αρχαιότητα μέχρι τον Άγιο – η εξέλιξη του πανηγυριού
Η λέξη «πανηγύρι» προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη πανήγυρις, που σημαίνει «σύναξη του λαού» – και τι πιο ελληνικό από το να συνδέεται μια σύναξη με θεούς, πίστη, γλέντι και κοινωνική συμμετοχή. Στην αρχαιότητα, τα Παναθήναια στην Αθήνα, τα Καρνεία στη Σπάρτη, ακόμη και τα Διονύσια, αποτελούσαν τελετές λατρείας με ενσωματωμένο το στοιχείο της χαράς και της συλλογικής έκστασης.
Με τα χρόνια, το πανηγύρι μετασχηματίστηκε: στον Βυζαντινό κόσμο, απέκτησε θρησκευτική μορφή, καθώς οι εορτές των αγίων έγιναν το νέο σημείο αναφοράς. Ένα πανηγύρι πια ήταν το γλέντι που ακολουθούσε ή πλαισίωνε τη Θεία Λειτουργία. Μπορούσε να ξεκινήσει με λιτάνευση της εικόνας και να καταλήξει με γουρνοπούλα, κρασί και χορό μέχρι τελικής πτώσης. Αυτή η διττή φύση – του ιερού και του διονυσιακού – επιβιώνει ακόμα και σήμερα. Και την αγαπάμε.
Όχι μόνο κλαρίνα: μουσικές για όλα τα γούστα
Το στερεότυπο λέει: πανηγύρι = κλαρίνο. Και ναι, ποιος μπορεί να αντισταθεί σε ένα κλαρίνο με λυγμό στο ηπειρώτικο τσακίρ κέφι; Αλλά η αλήθεια είναι πολύ πιο πολυφωνική. Τα πανηγύρια σήμερα είναι ένας μουσικός χάρτης της Ελλάδας σε πραγματικό χρόνο.
-
Μακεδονία & Θεσσαλία: Ζουρνάδες και νταούλια με ήχο που σε ξεσηκώνει από τα πρώτα δευτερόλεπτα.
-
Πόντος & Θράκη: Λύρες, νταούλια και τραγούδια που θυμίζουν προσφυγικές μνήμες και παράδοση περήφανη.
-
Κυκλάδες & Δωδεκάνησα: Βιολιά, λαούτα και νησιώτικοι ρυθμοί που μοιάζουν να χορεύουν πάνω στο κύμα.
-
Αιγαίο & Μικρά Ασία: Τσαμπούνες και σαντούρια, για όσους ξέρουν να αναγνωρίζουν τη μουσική με τα μάτια κλειστά.
-
Σύγχρονα πανηγύρια: Λαϊκές ορχήστρες με μπουζούκια που εναλλάσσονται με DJs, πανηγύρια με ροκ συγκροτήματα και φωτισμούς που θυμίζουν φεστιβάλ.
Κάθε γωνιά της χώρας προσθέτει τη δική της μουσική πινελιά σε αυτό το εθνικό καλοκαιρινό μωσαϊκό.
Γιατί τα πανηγύρια δεν είναι “μόδα” – είναι ανάγκη
Κάτι βαθιά ανθρώπινο ξυπνά μέσα μας στα πανηγύρια. Μπορείς να είσαι ο πιο αντικοινωνικός τύπος, ο πιο αστός, ο πιο “βαριέμαι τα χωριά”, κι όμως: όταν πατήσεις το χώμα της πλατείας, κάτι σε τραβά.
Γιατί;
-
Γιατί είναι ανεπιτήδευτο. Δεν υπάρχει dress code. Δεν έχεις άγχος για το πού θα καθίσεις. Δεν σε νοιάζει πώς φαίνεσαι. Σε νοιάζει πώς νιώθεις.
-
Γιατί είμαστε όλοι ίσοι. Στο πανηγύρι, ο πλούσιος και ο φτωχός χορεύουν μαζί. Το εγώ διαλύεται στο εμείς.
-
Γιατί θυμίζει παρελθόν. Τα πανηγύρια μυρίζουν γιαγιά, χωριό, νιάτα, χορούς που μάθαμε χωρίς να ξέρουμε πώς.
-
Γιατί αντιστέκονται στο ψηφιακό. Δεν πας να «ανεβάσεις stories». Πας να ζήσεις. Να λερωθείς, να ιδρώσεις, να φωνάξεις το τραγούδι χωρίς να σκέφτεσαι νότες.
-
Γιατί είναι ανάγκη. Σε έναν κόσμο που τρέχει, που ζητά αποδείξεις και αποτέλεσμα, το πανηγύρι δεν σου ζητά τίποτα. Σου δίνει.
Ήξερες ότι…
-
Η Ικαρία έχει πανηγύρια και τον χειμώνα;
Μπορεί να είναι διάσημη για τα καλοκαιρινά της πανηγύρια, αλλά αρκετά χωριά στην Ικαρία στήνουν χορό ακόμα και μέσα στον Γενάρη – με χιόνια, ξυλόσομπες και… ρακόμελα. -
Σε κάποια πανηγύρια υπάρχουν “χορευτικά παγκάκια”;
Στην Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία, είναι συνηθισμένο οι παππούδες και γιαγιάδες να κάθονται στις άκρες της πλατείας και να χτυπούν ρυθμικά το παγκάκι με το πόδι, κρατώντας τον ρυθμό στους χορευτές. -
Το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής στη Βόνιτσα παλιά κρατούσε 9 ημέρες;
Ονομαζόταν και “το πανηγύρι των πανηγυριών”, με εμποροπανήγυρη, ζώα, καραγκιόζηδες, παγοπώλες και μαντικές τσιγγάνες. -
Υπάρχουν πανηγύρια που περιλαμβάνουν και αγώνες πάλης;
Στη Θράκη, σε ορισμένα χωριά, μαζί με τη μουσική και το φαγητό, διοργανώνονται παραδοσιακοί αγώνες πάλης (κουρμπάνια), με βραβεία σε τοπικούς αθλητές. -
Ορισμένα πανηγύρια είναι οικολογικά;
Σε μέρη όπως η Σέριφος και η Άνδρος, έχουν ξεκινήσει προσπάθειες για “πράσινα πανηγύρια”, χωρίς πλαστικά, με τοπικά προϊόντα και βιώσιμη διαχείριση απορριμμάτων. -
Το μεγαλύτερο σε διάρκεια πανηγύρι λέγεται ότι είναι στην Ικαρία και ξεπερνά τις 14 ώρες;
Δεν είναι σπάνιο να ξεκινά το απόγευμα και να φτάνει 11 το επόμενο πρωί – και ναι, με τους ίδιους ανθρώπους τόσο στο χορό όσο και στο πάλκο. -
Η «τακτική του κύκλου» στο χορό έχει κοινωνικό νόημα;
Οι πιο ηλικιωμένοι ή οι πιο «έμπειροι» χορευτές μπαίνουν πρώτοι στον κύκλο, δίνοντας τον ρυθμό και τη χάρη. Οι νεότεροι ακολουθούν. Είναι άτυπη ιεραρχία… αλλά σεβαστή. -
Πολλά παραδοσιακά πανηγύρια διακόπηκαν από την Κατοχή και ξανάρχισαν με δάκρυα δεκαετίες μετά;
Το πανηγύρι έγινε σύμβολο επιβίωσης – μια ανάσα μετά τα δύσκολα, ένα “είμαστε ακόμη εδώ” με κλαρίνο. -
Υπάρχουν πανηγύρια με τοπικά παρατσούκλια;
Π.χ. το «Γουρουνόπανηγυρο» στη Θεσσαλία, γιατί συνοδεύεται αποκλειστικά από γουρουνόπουλα στη σούβλα. -
Η φράση «θα σε βρω στο πανηγύρι» χρησιμοποιούνταν παλιά και ως απειλή ή πείραγμα;
Γιατί άπαντες ήξεραν ότι στο πανηγύρι όλοι συναντιούνται. Ό,τι δεν είπες όλον τον χρόνο… το λες εκεί.Πανηγύρια του αύριο – μπορούν να αντέξουν στον χρόνο;
Η ερώτηση είναι εύλογη: θα αντέξουν τα πανηγύρια; Θα συνεχίσουν οι νέες γενιές να πιάνουν το χορό από το χέρι ή θα παραμείνουν θεατές με ένα ποτό στο χέρι και ένα κινητό στην άλλη;
Ας είμαστε αισιόδοξοι. Τα πανηγύρια προσαρμόζονται. Οι διοργανωτές σκέφτονται πλέον και οικολογικά, με λιγότερο πλαστικό, καλύτερο ήχο, σεβασμό στη γειτονιά. Ενσωματώνονται νέες μορφές τέχνης, από παραδοσιακές θεατρικές παραστάσεις μέχρι προβολές τοπικών ντοκιμαντέρ. Αλλά ο πυρήνας δεν αλλάζει: μαζευόμαστε για να είμαστε μαζί.
Και όσο το “μαζί” θα είναι σημαντικό, το πανηγύρι θα επιβιώνει. Όχι ως folklore. Αλλά ως ζωντανή εμπειρία.
***Αν φέτος βρεθείς σε πανηγύρι – και στο εύχομαι – κάνε μια χάρη στον εαυτό σου. Μην κοιτάς την ώρα. Μην ψάχνεις Wi-Fi. Κάτσε όπου βρεις, φάε ό,τι σου φέρουν, μίλα με όποιον σου πει “γεια” και χόρεψε με όποιον σου δώσει το χέρι. Τα καλύτερα βράδια δεν χρειάζονται φίλτρα – χρειάζονται φως, μουσική και ανθρώπους.
