Πόσες φορές σου έχει τύχει να σκέφτεσαι έντονα ένα πρόβλημα, να το αφήνεις στην άκρη, και ξαφνικά κάποια στιγμή — ενώ κάνεις ντους ή περπατάς — να βλέπεις τη λύση να ξεπροβάλλει; Αυτή η διαδικασία δεν συμβαίνει τυχαία. Επιστήμονες την έχουν συνδέσει με φαινόμενα όπως Flow, Incubation (επώαση) και Shower Effect. Κάθε ένα από αυτά συμβαίνει σε διαφορετικό στάδιο της δημιουργικής διαδικασίας, αλλά μαζί μπορούν να εξηγήσουν πώς γεννάμε τις καλύτερες ιδέες όταν δεν πιέζουμε τον εαυτό μας.
Flow: Βουτιά στην εργασία
Ο όρος Flow εισήχθη από τον ψυχολόγο Mihály Csíkszentmihályi για να περιγράψει μια κατάσταση όπου ένα άτομο είναι πλήρως απορροφημένο από μια δραστηριότητα. Χαρακτηριστικά του flow είναι: έντονη συγκέντρωση, αίσθηση ελέγχου πάνω στη δραστηριότητα, απώλεια αίσθησης του χρόνου. Η κατάσταση του flow εμφανίζεται όταν οι δεξιότητές μας ταιριάζουν με την πρόκληση της δραστηριότητας — δηλαδή, όταν κάτι δεν είναι ούτε πολύ εύκολο ούτε πολύ δύσκολο.
Επώαση (Incubation) και Mind Wandering: Πώς αναδύονται οι ιδέες
Το φαινόμενο της επώασης αναφέρεται στην περίοδο κατά την οποία ένα πρόβλημα αποσύρεται από τη συνειδητή σκέψη — δηλαδή σταματάς να το δουλεύεις ενεργά — και το μυαλό συνεχίζει να το επεξεργάζεται “υπογείως”.
Το Mind wandering — που είναι οι στιγμές που ο νους “περιπλανιέται” χωρίς άμεση εστίαση — έχει συνδεθεί με αυξημένη δημιουργικότητα ειδικά κατά την περίοδο της επώασης. Μια έρευνα με 85 συμμετέχοντες έδειξε ότι τα άτομα με περισσότερη συνειδητή “πλάνη του νου” κατά την επώαση είχαν καλύτερη απόδοση σε δημιουργικές εργασίες, ιδιαίτερα όταν έπρεπε να παράγουν πρωτότυπες ιδέες σε γνωστά προβλήματα.
Σε άλλη μελέτη (Irving, McGrath, Flynn, Glasser & Mills, 2022) που χρησιμοποιεί τον όρο The Shower Effect, ερευνήθηκε πώς δραστηριότητες με μέτριο ενδιαφέρον, όπως το ντους ή το περπάτημα, που δεν απαιτούν πλήρη προσοχή, ευνοούν την περιπλάνηση του νου και προάγουν δημιουργικές ιδέες όταν συνδυάζονται με επώαση.
Μια αποδοτική συνεργασία
Η δημιουργική διαδικασία δεν είναι μονοδιάστατη· συχνά χρειάζεται να εναλλάσσουμε στιγμές έντονης συγκέντρωσης με διαλείμματα, ώστε το μυαλό μας να δουλεύει καλύτερα και να βρίσκει πρωτότυπες λύσεις. Τα φαινόμενα Flow, Incubation και Shower Effect συνεργάζονται αρμονικά για να μας βοηθήσουν σε αυτό.
Flow: Όταν εργάζεσαι ενεργά πάνω σε ένα πρόβλημα ή έργο, με στόχο και προκλήσεις κατάλληλες για τις δεξιότητές σου. Εδώ παράγεις ιδέες, πειραματίζεσαι.
Incubation και Mind Wandering: Όταν δεν προσπαθείς άλλο και κάνεις ένα διάλειμμα. Εδώ το μυαλό “δουλεύει” στο παρασκήνιο, ειδικά αν κάνεις παράλληλα μια μέτρια ενδιαφέρουσα, μη απαιτητική δραστηριότητα.
Shower Effect: Όταν είσαι στο ντους, πας μια βόλτα ή κάνεις δραστηριότητες που δεν απαιτούν πλήρη προσοχή, μπορείς να ξαναδείς το πρόβλημα από άλλη οπτική.
Ναι μεν, αλλά…
Το mind wandering δεν οδηγεί πάντα σε πρωτότυπες ιδέες. Σε εργασίες που απαιτούν συνεχή εστίαση, συνεργασία ή αυστηρά deadlines, η “πλάνη του νου” μπορεί να μη φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ειδικότερα, όταν η δραστηριότητα κατά το διάλειμμα είναι είτε πολύ βαρετή είτε πολύ απαιτητική, τα οφέλη μειώνονται.
Δεν υπάρχει μια “μαγική συνταγή” που να εγγυάται ότι κάθε φορά που κάνεις ντους ή διαλείμματα, θα έρθει μια ιδέα. Η δημιουργικότητα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το αν έχεις δουλέψει ήδη πάνω στο πρόβλημα, τη διανοητική σου κατάσταση, το περιβάλλον και το πόση πίεση δέχεσαι.
