Κάποιοι άνθρωποι ξυπνούν το πρωί με ένα χαμόγελο που μοιάζει να γεννήθηκε μαζί τους. Άλλοι χρειάζονται έναν καφέ, λίγο χρόνο και κάποιες καλές ειδήσεις για να πλησιάσουν τη χαρά.
Και κάπου ανάμεσα, γεννιέται μια απορία που γίνεται όλο και πιο επίμονη τα τελευταία χρόνια: Είναι η ευτυχία κάτι που μαθαίνεται ή κάτι που κουβαλάμε μέσα μας;
Η επιστήμη φαίνεται να ψιθυρίζει μια απάντηση: λίγο κι από τα δύο.
Γιατί, ναι — φαίνεται πως ένα μέρος της χαράς, της αισιοδοξίας και της ανθεκτικότητας είναι… κληρονομικό. Ή, όπως θα το έλεγε κάποιος γενετιστής, είναι γραμμένο μέσα μας, στο DNA.
Η ανατομία της χαράς
Για να μελετήσεις την ευτυχία, πρέπει πρώτα να τη μετρήσεις. Και αυτό δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται.
Οι επιστήμονες δεν μιλούν για χαμόγελα και στιγμιαία ευφορία, αλλά για κάτι πιο σύνθετο: τη “υποκειμενική ευημερία” (subjective well-being). Αυτή περιλαμβάνει:
-
Πόσο συχνά νιώθουμε θετικά συναισθήματα
-
Πόσο σπάνια βιώνουμε αρνητικά
-
Και πόσο ικανοποιημένοι αισθανόμαστε από τη ζωή μας συνολικά
Μελετώντας δίδυμα αδέλφια, ερευνητές σε όλο τον κόσμο κατέληξαν στο ότι περίπου 35% της διακύμανσης στην ευτυχία μπορεί να εξηγηθεί από γενετικούς παράγοντες. Δηλαδή, ένα κομμάτι του πόσο ευτυχισμένος είναι κάποιος εξαρτάται πράγματι από το βιολογικό του υπόβαθρο.
Όμως το υπόλοιπο 65%; Εκεί μπαίνει η ζωή, οι επιλογές, οι εμπειρίες, οι άνθρωποι.
Το γονίδιο της ευτυχίας (spoiler: δεν υπάρχει μόνο ένα)
Για χρόνια, η επιστήμη αναζητούσε το «γονίδιο της ευτυχίας».
Κάποια πρώτα ευρήματα έδειξαν ότι οι άνθρωποι με μια συγκεκριμένη παραλλαγή του γονιδίου 5-HTTLPR (που ρυθμίζει τη μεταφορά της σεροτονίνης) ήταν πιο πιθανό να δηλώνουν ικανοποιημένοι από τη ζωή τους.
Μόνο που σύντομα αποδείχθηκε ότι τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα: δεν υπάρχει ένα γονίδιο για τη χαρά, όπως δεν υπάρχει ένα χρώμα για το φως.
Η ευτυχία είναι πολυγονιδιακή – προκύπτει από τη συνεργασία πολλών μικρών γονιδιακών επιδράσεων, καθεμιά με μικρό ρόλο.
Το 2023, μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Scientific Reports έδειξε ότι τα ίδια γενετικά «μοτίβα» που σχετίζονται με την ευημερία επανεμφανίζονται σε διαφορετικές ηλικίες και πολιτισμούς.
Με απλά λόγια; Αν έχεις μέσα σου ένα “γονίδιο φωτός”, θα το κουβαλάς μια ζωή. Το αν θα το ανάψεις, όμως, εξαρτάται από εσένα.
Φύση ή ανατροφή; Και τα δύο!
Τα γονίδια δεν αποφασίζουν.
Απλώς επηρεάζουν τον τρόπο που αντιδρούμε. Δύο άνθρωποι μπορεί να περάσουν την ίδια δυσκολία: ο ένας να καταρρεύσει, ο άλλος να τη δει ως μάθημα.
Ίσως ο δεύτερος να έχει μια «προδιάθεση» στην ανθεκτικότητα. Αλλά η προδιάθεση από μόνη της δεν φτάνει· χρειάζεται και το περιβάλλον που θα την καλλιεργήσει.
Μελέτες έδειξαν ότι η κληρονομικότητα της ευτυχίας μειώνεται όταν οι άνθρωποι ζουν μέσα σε σταθερές, υποστηρικτικές σχέσεις.
Με άλλα λόγια, η αγάπη μπορεί να ξεπεράσει τη γενετική.
Αν το περιβάλλον είναι ασφαλές, θετικό και γεμάτο συναισθηματική στήριξη, ακόμα και κάποιος με «δύσκολο» DNA έχει περισσότερες πιθανότητες να νιώσει χαρά.
Τα μικρά πράγματα που ενεργοποιούν τα «γονίδια της χαράς»
Εδώ αρχίζει το ενδιαφέρον: μπορείς να ενεργοποιήσεις ή να απενεργοποιήσεις ορισμένα γονίδια ανάλογα με τον τρόπο ζωής σου.
Αυτό ονομάζεται επιγενετική (epigenetics): οι συνθήκες της ζωής επηρεάζουν το πώς «εκφράζονται» τα γονίδιά μας.
Κάποιες συνήθειες που φαίνεται να ενεργοποιούν θετικά γονιδιακά μοτίβα είναι:
-
Η τακτική άσκηση (ενισχύει τη ντοπαμίνη και τη σεροτονίνη)
-
Η κοινωνική σύνδεση (ενεργοποιεί το “oxytocin gene”)
-
Η ευγνωμοσύνη (αλλάζει τον τρόπο που το νευρικό μας σύστημα αντιδρά στο στρες)
-
Ο ποιοτικός ύπνος (ρυθμίζει τα “circadian genes” που συνδέονται με την ψυχική ισορροπία)
Ουσιαστικά, η ευτυχία είναι ένα πρόγραμμα που μπορείς να ξαναγράψεις, λίγο-λίγο, με τις πράξεις σου.
Η ψυχολογία της αισιοδοξίας
Η θετική ψυχολογία, που τα τελευταία χρόνια γνωρίζει τεράστια άνθηση, βλέπει την ευτυχία ως δεξιότητα.
Ο Martin Seligman, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια και «πατέρας» του κινήματος, λέει:
«Η ευτυχία δεν είναι απλώς συναίσθημα. Είναι τρόπος λειτουργίας.»
Ακόμη κι αν γεννηθείς με μια βιολογική τάση προς το άγχος ή τη μελαγχολία, μπορείς να εκπαιδεύσεις το μυαλό σου να αντιδρά διαφορετικά.
Με τεχνικές όπως η γνωσιακή αναδόμηση, η mindfulness ή η εξάσκηση στην ευγνωμοσύνη, ο εγκέφαλος δημιουργεί νέες συνάψεις — νέους δρόμους σκέψης.
Και κάθε φορά που επιλέγεις να σταθείς στο θετικό, ενισχύεις το νευρωνικό σου «μυ» της χαράς.
Από το DNA στην καθημερινότητα
Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει μια γενετική προδιάθεση 35%.
Το υπόλοιπο 65% είναι στα χέρια σου.
Είναι το πώς σκέφτεσαι, πώς τρως, με ποιους μιλάς, τι σε συγκινεί.
Είναι οι μικρές αποφάσεις που μαζεύονται και αλλάζουν την πορεία σου.
Αυτό σημαίνει πως, ναι — ίσως να μην είμαστε όλοι εξίσου έτοιμοι για την ευτυχία.
Αλλά όλοι μπορούμε να την καλλιεργήσουμε.
Ακόμα και το πιο «δύσκολο» DNA, αν ποτιστεί με νόημα, ευγνωμοσύνη και ανθρώπινη επαφή, ανθίζει.
Το παράδοξο της εποχής
Ζούμε στην πιο τεχνολογικά εξελιγμένη εποχή, αλλά και στην πιο αγχώδη.
Γνωρίζουμε πια τι επηρεάζει τη χαρά, έχουμε δεδομένα, έρευνες, ψυχολόγους και apps ευτυχίας — κι όμως, νιώθουμε πιο μόνοι από ποτέ.
Ίσως γιατί, όσο κι αν προσπαθεί η επιστήμη να μετρήσει την ευτυχία, εκείνη εξακολουθεί να είναι μια ανθρώπινη εμπειρία.
Κάτι που δεν χωράει εύκολα σε δείγμα DNA ή ερωτηματολόγιο.
Η ευτυχία δεν είναι μόνιμη κατάσταση. Είναι κάτι που συμβαίνει — σαν αναλαμπή, σαν κύμα, σαν βλέμμα.
Μπορεί να μην εξαρτάται αποκλειστικά από τα γονίδιά σου, αλλά σίγουρα μπορεί να ξεκινήσει από μια σκέψη, ένα άγγιγμα, μια επιλογή.
Και τελικά;
Το DNA μας μπορεί να έχει ρόλο στο πώς βιώνουμε τη ζωή, αλλά η ζωή έχει ρόλο στο πώς γράφεται το DNA μας.
Μπορεί να έχουμε μέσα μας μια χούφτα γονίδια που “προδιαθέτουν” προς τη χαρά ή τη μελαγχολία, αλλά ο τρόπος που επιλέγουμε να ζούμε καθορίζει αν θα τα αφήσουμε να εκφραστούν.
Οπότε, την επόμενη φορά που θα δεις κάποιον να χαμογελά χωρίς λόγο, μην βιαστείς να σκεφτείς ότι «είναι τυχερός».
Ίσως απλώς έχει μάθει να συνεργάζεται με τα γονίδιά του.
Κι αυτό, τελικά, είναι η πιο όμορφη μορφή σοφίας.
