Σε έναν κόσμο όπου όλα μοιάζουν πιο προσβάσιμα από ποτέ, ζούμε την παράδοξη πραγματικότητα του να έχουμε «τα πάντα» χωρίς να κατέχουμε τίποτα. Από τα ηλεκτρονικά βιβλία και τη μουσική μέχρι τα αυτοκίνητα με ενσωματωμένες συνδρομητικές υπηρεσίες, η παραδοσιακή έννοια της ιδιοκτησίας μετασχηματίζεται ριζικά. Δεν αγοράζουμε πλέον προϊόντα· αποκτούμε πρόσβαση σε αυτά…
Η μετάβαση από την κατοχή στην πρόσβαση
Στην ψηφιακή οικονομία, αυτό που «αγοράζουμε» είναι συχνά μια άδεια χρήσης και όχι ένα αντικείμενο ή ένα αρχείο που μας ανήκει πραγματικά. Όταν αποκτούμε ένα ebook ή μια ταινία, το περιεχόμενο αυτό δεν είναι δικό μας με τον παραδοσιακό νομικό ή πρακτικό ορισμό. Επίσης, πλατφόρμες παρέχουν πρόσβαση σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κατάλογο τραγουδιών, όσο διαρκεί η συνδρομή μας. Δεν μπορούμε να μεταφέρουμε τα τραγούδια αλλού, να τα αποθηκεύσουμε μόνιμα ή να τα δανείσουμε. Δεν μας ανήκουν. Μας παραχωρείται το δικαίωμα να τα ακούμε.
Συνδρομή: το νέο πρόσωπο της ιδιοκτησίας
Η επέκταση του συνδρομητικού μοντέλου δεν περιορίζεται στα ψηφιακά μέσα. Το βλέπουμε σε όλο και περισσότερες πτυχές της καθημερινής ζωής: από τα λογισμικά προγράμματα που δεν αγοράζονται αλλά «νοικιάζονται» μηνιαίως, μέχρι τα αυτοκίνητα.
Εταιρείες έχουν ήδη ενσωματώσει λειτουργίες — όπως τα θερμαινόμενα καθίσματα — που ενεργοποιούνται μόνο μέσω πληρωμένης συνδρομής, ακόμη και αν το όχημα είναι ιδιόκτητο. Σε αρκετά μοντέλα, το hardware υπάρχει από την αρχή, αλλά η χρήση του εξαρτάται από την ενεργή πληρωμή του χρήστη. Αυτή η πρακτική γεννά σοβαρά ερωτήματα σχετικά με το τι σημαίνει ιδιοκτησία ενός αντικειμένου, όταν ο έλεγχος παραμένει σε μεγάλο βαθμό στον κατασκευαστή.
Η ψευδαίσθηση της αφθονίας
Αυτό το νέο μοντέλο φαίνεται, στην αρχή, ελκυστικό. Η πρόσβαση σε χιλιάδες βιβλία, τραγούδια, ταινίες ή υπηρεσίες με μια χαμηλή μηνιαία χρέωση δίνει την αίσθηση της αφθονίας και της ελευθερίας. Όμως η ελευθερία αυτή είναι περιορισμένη και αναστρέψιμη.
Αν διακοπεί η συνδρομή, η «βιβλιοθήκη» εξαφανίζεται. Αν η πλατφόρμα αλλάξει πολιτική ή διακόψει τη λειτουργία της, το περιεχόμενο παύει να είναι διαθέσιμο. Αν κάτι διαγραφεί ή «κατέβει», δεν έχεις κανένα νόμιμο δικαίωμα να το κρατήσεις.
Τι χάνεται όταν δεν ανήκει τίποτα σε κανέναν
Η απώλεια της ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς οικονομικό ζήτημα· είναι πολιτιστικό και ψυχολογικό. Η κατοχή ενός αντικειμένου — ενός δίσκου, ενός βιβλίου, ενός αυτοκινήτου — δημιουργεί συναισθηματικό δεσμό, μνήμη, εμπειρία. Όταν όλα είναι προσωρινά και ενοικιαζόμενα, χάνεται η έννοια της προσωπικής ιστορίας που συνδέεται με τα πράγματα. Οι αναμνήσεις αποσυνδέονται από υλικά σημεία αναφοράς.
Πέρα από αυτό, ανακύπτουν και νομικά προβλήματα: δεν μπορείς να κληρονομήσεις ένα ψηφιακό αρχείο όπως ένα φυσικό βιβλίο, ούτε να το πουλήσεις. Οι πολιτιστικοί φορείς, όπως οι βιβλιοθήκες και τα μουσεία, έχουν ήδη εκφράσει ανησυχίες για το πώς θα διατηρηθεί η ψηφιακή κληρονομιά όταν τα πάντα ελέγχονται από ιδιωτικές εταιρείες.
Φιλοσοφώντας…
Το ερώτημα που αναδύεται δεν είναι απλώς πρακτικό, αλλά βαθύτατα φιλοσοφικό: τι σημαίνει να κατέχεις κάτι; Σε έναν κόσμο που όλα λειτουργούν ως υπηρεσίες με χρέωση, ακόμα και τα πιο απλά πράγματα — από ένα τραγούδι μέχρι μια συσκευή — παύουν να μας ανήκουν με τον τρόπο που έχουμε συνηθίσει.
Η άνεση που προσφέρει το μοντέλο της συνδρομής έρχεται με ένα κόστος: την απώλεια ελέγχου και ανεξαρτησίας. Η ψηφιακή ελευθερία, τελικά, δεν στηρίζεται στο πόσα πράγματα μπορείς να δεις ή να ακούσεις, αλλά στο αν μπορείς να τα έχεις και να τα διατηρήσεις.
