Κάποτε η είδηση είχε βάρος. Είχε κύρος. Είχες την αίσθηση πως ό,τι διάβαζες είχε περάσει από χέρια που δούλευαν με ήθος. Σήμερα, η ίδια η έννοια της ενημέρωσης μοιάζει σαν ένα χαρτί που το τραβούν τέσσερα στρατόπεδα ταυτόχρονα: πολιτική, οικονομικά συμφέροντα, πλατφόρμες, κοινό. Και κάπου ανάμεσα, εμείς. Να προσπαθούμε να ξεχωρίσουμε τι είναι πραγματικότητα, τι είναι μισή αλήθεια και τι είναι μια πολύ καλοσχεδιασμένη ψευδαίσθηση.
Η κρίση εμπιστοσύνης στα media δεν είναι θεωρία. Είναι γεγονός — χειροπιαστό, ηχηρό, παγκόσμιο. Ακόμα και οργανισμοί-σύμβολα όπως το BBC, που κάποτε θεωρούνταν «η χρυσή σταθερά», βρίσκονται πλέον στο επίκεντρο κατηγοριών: αναξιοπιστία, πολιτικές παρεμβάσεις, λάθη που δεν χωράνε στη φιλοσοφία τους. Κάτι που πριν από λίγα χρόνια θα φάνταζε αδιανόητο, σήμερα αποτελεί απλή, καθημερινή είδηση. Κι αυτό δεν είναι ένα μεμονωμένο πρόβλημα· είναι το σύμπτωμα.
Όλο το σύστημα τρίζει — όχι απλώς ένας οργανισμός
Το Reuters, η πιο ψύχραιμη φωνή στον πλανήτη, επιβεβαιώνει: η εμπιστοσύνη του κοινού στην ενημέρωση βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο της δεκαετίας. Οι πολίτες πιστεύουν λιγότερο. Οι δημοσιογράφοι πιέζονται περισσότερο. Και τα media γίνονται «πεδίο μάχης», σε μια εποχή όπου η πληροφορία δεν ρέει — μεταφέρεται, συσκευάζεται, ξαναγράφεται, «ωραιοποιείται» ή «στραβώνει» ανάλογα με το ποιος βρίσκεται από πίσω.
Κάπως έτσι βαφτίστηκε και το φαινόμενο: media wars. Ένας αόρατος πόλεμος που δεν έχει όπλα, αλλά έχει ατζέντες. Δεν έχει στρατηγικά σημεία, αλλά έχει αφήγημα. Δεν έχει στρατιώτες, αλλά έχει στρατούς ολόκληρους από αλγόριθμους, bots, πλατφόρμες, ιδιοκτήτες, lobbies και «πηγές» που τελικά δεν ξέρεις σε ποιον ανήκουν.
Ποιος λέει την αλήθεια; Και ποιος αποφασίζει ποια είναι η αλήθεια;
Το πιο τρομακτικό σημείο αυτής της εποχής δεν είναι η παραπληροφόρηση. Είναι ότι πολλές φορές δεν μπορείς να καταλάβεις ότι παραπληροφορείσαι. Όταν κάθε είδηση έχει δεκάδες ερμηνείες, όταν κάθε πλατφόρμα λειτουργεί ως «εκδότης» με τις δικές της προτεραιότητες, όταν influencers αντικαθιστούν ρεπόρτερ και όταν η γραμμή ανάμεσα σε περιεχόμενο και διαφήμιση έχει γίνει τόσο θολή που μοιάζει με κακόγουστο φίλτρο στο Instagram… τότε ο πολίτης μένει μόνος.
Και η μοναξιά στην ενημέρωση είναι επικίνδυνη.
Γιατί η ενημέρωση δεν είναι προϊόν. Είναι δημόσιο αγαθό. Είναι ο τρόπος με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο, ψηφίζουμε, αποφασίζουμε, διαμορφώνουμε στάσεις. Κι όταν το δημόσιο αγαθό καταλήγει στα χέρια ιδιωτικών ατζεντών και επιθετικών «παικτών» που παλεύουν να κερδίσουν όχι την αλήθεια αλλά τον έλεγχο της αφήγησης… τότε το πρόβλημα δεν είναι τα media.
Το πρόβλημα είναι η δημοκρατία.
Fake news, πλατφόρμες και ο άνθρωπος που κουράστηκε να ψάχνει
Περιμένουμε πολλά από τους ανθρώπους σε μία εποχή που τους δίνουμε πολύ λίγα εργαλεία. Ζητάμε από το κοινό να «αξιολογεί πηγές», να «τσεκάρει διασταυρώσεις», να «μην τσιμπάει στην παραπληροφόρηση». Κι όμως, του σερβίρουμε ταυτόχρονα ένα timeline 40 ειδήσεων το λεπτό, 20 διαφορετικές εκδοχές της πραγματικότητας και 5 δελεαστικές συνωμοσίες για κάθε γεγονός.
Δεν κουράζεται ο κόσμος επειδή δεν σκέφτεται. Κουράζεται επειδή τον έχουμε βομβαρδίσει.
Και μέσα σε αυτή την κόπωση, τα media που προσπαθούν να κάνουν σωστή δουλειά βρίσκονται να παλεύουν με αόρατους και ορατούς αντιπάλους: clickbait, AI περιεχόμενο χωρίς ανθρώπινη κρίση, πολιτική πίεση, οικονομικά συμφέροντα, λιτότητα στις αίθουσες σύνταξης. Όλα μαζί.
Η έξοδος κινδύνου: Τι σημαίνει «υπεύθυνη ενημέρωση» το 2025;
Αν κάτι είναι ξεκάθαρο, είναι ότι η λύση δεν θα έρθει ούτε από έναν οργανισμό ούτε από έναν νέο «κανόνα» λειτουργίας. Χρειάζεται:
• Διαφάνεια. Τι πληρώνεται; Τι είναι sponsored; Ποιος χρηματοδοτεί τι;
• Επανεκπαίδευση του κοινού. Όχι με το δάχτυλο υψωμένο, αλλά με εργαλεία κατανόησης.
• Ενίσχυση της δημοσιογραφίας σε βάθος. Ρεπορτάζ, όχι tweets. Αλήθεια, όχι εντύπωση.
• Ανεξαρτησία. Όχι ως σύνθημα, αλλά ως δομή.
Γιατί η πραγματική ενημέρωση δεν είναι επάγγελμα. Είναι ευθύνη. Είναι αυτό που σου επιτρέπει να μην είσαι έρμαιο της εποχής σου, αλλά συνειδητός πολίτης της.
Και όσο κι αν ο κόσμος αλλάζει, όσο κι αν τα media συγκρούονται σε έναν πόλεμο που κανείς δεν βλέπει αλλά όλοι νιώθουν, υπάρχει κάτι που δεν αλλάζει:
Η ανάγκη μας να ξέρουμε την αλήθεια.
Κι αυτή η ανάγκη — όσο κι αν δοκιμάζεται — δεν χάνει ποτέ.
Ήξερες ότι;
• Ήξερες ότι το 2024–2025 ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που πάνω από το 50% των ανθρώπων παγκοσμίως δήλωσαν ότι “αποφεύγουν ενεργά τις ειδήσεις” γιατί τους προκαλούν άγχος;
(Tο φαινόμενο ονομάζεται news avoidance και αυξάνεται κάθε χρόνο.)
• Ήξερες ότι οι ειδήσεις στα social media διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες έξι φορές πιο γρήγορα από τις αληθινές;
(Το MIT κατέγραψε ότι το “shock factor” των ψευδών ειδήσεων κάνει τον αλγόριθμο να τις προωθεί πιο επιθετικά.)
• Ήξερες ότι τα μεγάλα διεθνή ειδησεογραφικά δίκτυα μειώνουν τα ρεπορτάζ πεδίου λόγω κόστους, αντικαθιστώντας τα με αναλύσεις από στούντιο;
(Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο «αναπαραγωγής» και όχι πρωτογενούς ενημέρωσης.)
• Ήξερες ότι σήμερα το 40% των ειδήσεων που βλέπουμε δεν γράφονται από ανθρώπους αλλά παράγονται ή προεπεξεργάζονται από AI;
(Κάτι που κάνει ακόμη δυσκολότερο τον εντοπισμό της αξιοπιστίας.)
• Ήξερες ότι η εμπιστοσύνη στα media είναι χαμηλότερη από την εμπιστοσύνη στο… TikTok;
(Σε πολλές χώρες, οι νεότεροι θεωρούν πιο αξιόπιστο ένα “creator με αποδείξεις” από ένα δελτίο ειδήσεων.)
