Σε μια εποχή διαρκών αλλαγών, πολλοί άνθρωποι νιώθουν μια αδιόρατη ανησυχία. Δεν είναι φόβος, δεν είναι πανικός – είναι κάτι πιο λεπτό, πιο ασαφές, πιο υπόγειο. Είναι το «liminal stress», το άγχος που εμφανίζεται στις μεταβατικές φάσεις της ζωής, όταν στεκόμαστε στο κατώφλι του «όχι πια» και του «όχι ακόμα». Είναι η ψυχολογική πίεση που νιώθουμε κάθε φορά που αλλάζει ο ρόλος μας, η δουλειά μας, το περιβάλλον μας ή η καθημερινότητά μας, χωρίς να έχουμε μπει ακόμη στο νέο κεφάλαιο.
Μετέωρη κατάσταση
Η λέξη «liminal» προέρχεται από το λατινικό limen, που σημαίνει «κατώφλι». Στην ψυχολογία περιγράφει τις ενδιάμεσες καταστάσεις – εκείνες τις περιόδους όπου δεν έχουμε πια την παλιά μας ταυτότητα, αλλά δεν έχουμε αποκτήσει ακόμη τη νέα.
Το liminal stress είναι το άγχος που γεννιέται ακριβώς σε αυτή τη μετέωρη ζώνη. Δεν έχει σαφή αιτία, δεν έχει σαφή λύση.
Γιατί σήμερα το βιώνουμε πιο έντονα από ποτέ
Οι μεταβάσεις υπήρχαν πάντα: αλλαγή δουλειάς, νέα σχέση, μετακόμιση, γονεϊκότητα, απώλειες, απρόβλεπτες αλλαγές.
Όμως σήμερα οι μεταβάσεις έχουν πολλαπλασιαστεί. Ζούμε σε μια εποχή όπου οι καριέρες αλλάζουν κάθε λίγα χρόνια, οι σχέσεις δοκιμάζονται σε γρήγορες συνθήκες, η τεχνολογία μεταμορφώνει τον τρόπο που εργαζόμαστε και επικοινωνούμε και τα παγκόσμια γεγονότα μας ωθούν σε διαρκή αναπροσαρμογή.
Όλα αυτά δημιουργούν μια σχεδόν μόνιμη κατάσταση μετάβασης. Δεν προλαβαίνουμε να σταθεροποιηθούμε – και αυτό γεννά έναν βαθύτερο, συσσωρευμένο ψυχολογικό φόρτο.
Οι σιωπηλές εκφράσεις του «liminal stress»
Δεν εμφανίζεται πάντα ως κλασικό άγχος. Συχνά εκδηλώνεται με πιο λεπτούς τρόπους, όπως δυσκολία συγκέντρωσης, ένταση ή απάθεια, αίσθηση ότι «κάτι πρόκειται να αλλάξει», συναισθηματική αστάθεια χωρίς σαφή λόγο, δυσκολία λήψης αποφάσεων, υπερανάλυση και σκέψη χωρίς κατεύθυνση. Είναι το συναίσθημα ότι πατάς σε έδαφος που δεν έχει σταθεροποιηθεί – και αυτό κάνει τον ψυχισμό να λειτουργεί σε κατάσταση επιφυλακής.
Η ψυχολογία του ενδιάμεσου
Οι μεταβατικές φάσεις έχουν ένα παράδοξο: Είναι ταυτόχρονα ανασφαλείς και δημιουργικές.
Το liminal stress εμφανίζεται επειδή το μυαλό μας δεν αντέχει εύκολα την ασάφεια· η αβεβαιότητα ενεργοποιεί τα κέντρα κινδύνου του εγκεφάλου. Ωστόσο, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι αυτές οι φάσεις είναι πολύ σημαντικές για την εξέλιξη του ατόμου.
Εκεί που νιώθουμε πιο χαμένοι, συχνά συντελείται η μεγαλύτερη αλλαγή.
Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε το liminal stress
Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τις μεταβάσεις. Μπορούμε όμως να τις κάνουμε πιο ασφαλείς:
- Κατονομάζουμε τη φάση στην οποία βρισκόμαστε.
- Το να αναγνωρίσεις ότι βρίσκεσαι σε μια τέτοια φάση ζωής μειώνει άμεσα την ένταση. Δίνει πλαίσιο σε αυτό που νιώθεις.
- Επιτρέπουμε τη μη-βέβαιη περίοδο. Είναι κάτι φυσιολογικό.
- Ο εγκέφαλος θέλει απαντήσεις, αλλά οι μεταβάσεις χρειάζονται χώρο. Το να μην ξέρεις τα πάντα είναι μέρος της διαδικασίας.
- Μικρές σταθερές κάνουν μεγάλη διαφορά.
- Ρουτίνες ύπνου, πρωινά τελετουργικά, μικρά καθημερινά σταθερά σημεία μειώνουν το συναισθηματικό φορτίο.
Όταν αλλάζει κάτι μεγάλο, δεν χρειάζεται να αλλάξουν όλα ταυτόχρονα. Η σταδιακή προσαρμογή μειώνει την ψυχολογική πίεση. Και φυσικά οι μεταβατικές περίοδοι είναι πιο διαχειρίσιμες όταν υπάρχει συνομιλητής, καθοδήγηση και ένας ασφαλής χώρος έκφρασης. Και τελικά θα μας ωφελήσει να δούμε το liminal stress όχι σαν εχθρό αλλά σαν προάγγελο εξέλιξης.
