Πόσο κοστίζει μια τρίχα; Αν ανήκει στον Σαλβαντόρ Νταλί, προφανώς… 10.000 δολάρια. Ή μάλλον, αυτό νόμιζε η Γιόκο Όνο όταν αποφάσισε να αγοράσει ένα κομμάτι από το θρυλικό μουστάκι του πιο εκκεντρικού καλλιτέχνη της σύγχρονης τέχνης. Μόνο που ο Νταλί είχε άλλη γνώμη. Και περισσότερο χιούμορ απ’ όσο μπορούμε να φανταστούμε.
Για όσους δεν ξέρουν την ιστορία, ας την βάλουμε σε σειρά.
Ο Νταλί, ο άνθρωπος που ζωγράφισε λιωμένα ρολόγια, που φωτογραφιζόταν με μυρμήγκια, λιοντάρια, αυγά και – κυρίως – το μυτερό μουστάκι του, είχε γίνει μύθος όσο ζούσε. Η εικόνα του δεν ήταν απλώς εμφάνιση, ήταν brand. Τα μουστάκια του ήταν πιο διάσημα και από τα έργα του. Δεν είναι τυχαίο ότι κάποτε δήλωσε: «Χωρίς το μουστάκι μου, δεν είμαι ο Νταλί.»
Κάπου στα 1970s, η Γιόκο Όνο – ήδη σύζυγος του Τζον Λένον και καλλιτέχνιδα φουλ στην avant-garde αισθητική – είχε εμμονή με τον σουρεαλισμό του Νταλί. Ήθελε να αποκτήσει κάτι δικό του. Κάτι αυθεντικό. Ζήτησε λοιπόν να αγοράσει μία τρίχα από το μουστάκι του, προσφέροντας το αστρονομικό ποσό των 10.000 δολαρίων (τότε· σήμερα θα ήταν πολλαπλάσιο).
Ο Νταλί, φυσικά, χάρηκε με την ιδέα της επιταγής. Αλλά… φοβήθηκε να στείλει κάτι τόσο προσωπικό. Όχι γιατί λυπήθηκε το μουστάκι του – αλλά γιατί πίστευε, όπως λέγεται, ότι η Γιόκο ήταν μάγισσα και ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει τη τρίχα για μαγικά, voodoo και λοιπές… καλλιτεχνικές τελετές.
Και τι έκανε;
Ζήτησε από την μούσα του, την Αμάντα Λιρ, να πάει στον κήπο και να του φέρει ένα ξερό κομμάτι χόρτο.
Το έβαλε σε ένα κομψό κουτί. Το έστειλε στη Γιόκο.
Και κράτησε τα 10.000 δολάρια.
Και κάπου εδώ λες… ΟΚ, αυτό δεν είναι απλά ιστορία. Είναι performance art.
Γιατί αυτή η ιστορία είναι τόσο ιδιοφυής;
Γιατί είναι 100% Νταλί. Ένας καλλιτέχνης που ποτέ δεν χώρισε την τέχνη από την πρόκληση, την ειρωνεία, την παράσταση. Πού τελειώνει ο καλλιτέχνης και πού αρχίζει ο μύθος; Πού τελειώνει το έργο και πού αρχίζει το marketing;
Το μουστάκι του ήταν έργο τέχνης. Το να το πουλήσει; Ακόμη μεγαλύτερο έργο τέχνης. Το να πουλήσει όμως… μια λεπίδα χλόης αντί για τρίχα; Αυτό πλέον είναι σχόλιο πάνω στην ίδια την πράξη της αγοράς της τέχνης.
Γιατί, αν το καλοσκεφτείς, τι αγόρασε τελικά η Γιόκο Όνο;
– Μια τρίχα; Όχι.
– Ένα κομμάτι χλόης; Ούτε αυτό.
– Αγόρασε το δικαίωμα να πει «έχω κάτι από τον Νταλί». Αγόρασε συμμετοχή στον μύθο του.
Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η μαγεία: στην αφήγηση. Στην ιστορία που λέγεται μετά.
Τι μας λέει σήμερα αυτή η ιστορία;
Ότι στη σύγχρονη εποχή της εικόνας, της προβολής και της εμπορικής τέχνης, συχνά αυτό που αγοράζουμε δεν είναι το αντικείμενο – είναι το νόημά του. Δεν αγοράζεις δέρμα και μέταλλο όταν παίρνεις ένα brand-name ρολόι. Δεν αγοράζεις καμβά όταν αγοράζεις έναν πίνακα. Αγοράζεις αφήγηση, ιστορία, ανήκειν σε έναν μύθο.
Κι ο Νταλί; Το κατάλαβε πριν απ’ όλους.
Θα μπορούσε να συμβεί σήμερα;
Φυσικά. Ίσως πιο εύκολα από ποτέ. Ζούμε στην εποχή που πουλιούνται NFT από… JPEGs, πέτρες από την Σελήνη σε δημοπρασίες και πλαστικά ποτήρια από συναυλίες. Ο κόσμος πάντα ήθελε να αγοράσει ένα κομμάτι από το άπιαστο.
Άρα, ναι. Κάποιος σήμερα θα πλήρωνε για μια τρίχα μουστακιού – ή για ένα κομμάτι χόρτο – αρκεί να προερχόταν από κάποιον που θαύμαζε.
Τελική σκέψη;
Ίσως το πιο σουρεαλιστικό πράγμα δεν είναι το ότι η Γιόκο Όνο πλήρωσε για μια τρίχα που δεν πήρε ποτέ.
Αλλά ότι ο Νταλί έκανε το τίποτα… να αξίζει 10.000 δολάρια.
Κι αυτό, φίλε μου, είναι τέχνη.
