Η κορυφή της πυραμίδας του Maslow συμβολίζει την αυτοπραγμάτωση: τη στιγμή που το άτομο καταφέρνει να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του. Είναι το σημείο όπου η δημιουργικότητα ρέει, η ελευθερία αυξάνεται και η ζωή αποκτά νόημα. Στη θεωρία, η κορυφή είναι η απόλυτη νίκη. Στην πράξη, όμως, για πολλούς ανθρώπους η κορυφή μοιάζει περισσότερο με γκρεμό…
Αυτό το φαινόμενο, το Maslow’s Peak Problem, περιγράφει το παράδοξο της επιτυχίας: όταν πετύχεις κάτι μεγάλο, η χαρά διαρκεί λίγο, ενώ ο φόβος του επόμενου βήματος μπορεί να γίνει κατακλυσμιαίος. Είναι ο ψυχολογικός αντίλαλος της φράσης «ωραία έφτασες· τώρα αλήθεια μπορείς να μείνεις στην κορυφή;». Και αυτή η φωνή, που πολλοί μπερδεύουν με αυτοκριτική, συχνά είναι μια μορφή άμυνας απέναντι σε όσα έπονται. Σε έναν κόσμο που εξιδανικεύει τη διαρκή άνοδο, το Peak Problem μάς θυμίζει το εξής: η κορυφή δεν είναι πάντα ελευθερία. Μερικές φορές είναι βάρος.
Είναι βαρύ το φορτίο…
Όταν κάποιος φτάσει σε ένα υψηλό σημείο —μια επαγγελματική νίκη, μια διάκριση, μια προσωπική επιτυχία— έχει την αίσθηση ότι «πάτησε επιτέλους κορυφή». Το δύσκολο, το οξύμωρο και το βαθιά ανθρώπινο είναι ότι από εκείνη τη στιγμή και μετά, το τοπίο αλλάζει. Πριν, η διαδρομή είχε κατεύθυνση: προς τα πάνω. Μετά, η κατεύθυνση γίνεται θολή, ακανόνιστη, τρομακτική. Από την κορυφή, εξ ορισμού, όλα γύρω φαίνονται χαμηλότερα. Κι αυτό, αντί για ανάσα, συχνά πυροδοτεί φόβο.
Γιατί; Γιατί ο εγκέφαλος είναι πιο εξοικειωμένος με τον στόχο, όχι με το επίτευγμα.
Η προσπάθεια έχει δομή. Το επίτευγμα έχει αβεβαιότητα. Στην κορυφή δεν υπάρχει χάρτης. Υπάρχει μόνο ο άνεμος που φυσά δυνατά και σου θυμίζει κάτι που κανείς δεν σου είπε: όσο πιο ψηλά βρίσκεσαι, τόσο πιο πολύ φαίνεσαι. Κι όσο πιο πολύ φαίνεσαι, τόσο μεγαλύτερη είναι η πίεση να συνεχίσεις. Κάπως έτσι η κορυφή γίνεται βαρύ φορτίο. Όχι λόγω της επιτυχίας, αλλά λόγω των προσδοκιών που γεννά.
Πολύ μεγάλες προσδοκίες
Ο μεγαλύτερος φόβος μετά από μια επιτυχία δεν είναι η αποτυχία. Είναι οι προσδοκίες.
Οι δικές μας προσδοκίες. Οι προσδοκίες των άλλων. Οι προσδοκίες που νομίζουμε ότι έχουν οι άλλοι, ακόμη κι όταν δεν τις έχουν.
Αυτό που στην πραγματικότητα φοβάται ο άνθρωπος στην κορυφή δεν είναι το ύψος.
Είναι το ενδεχόμενο της πτώσης. Είναι το βλέμμα των άλλων, η πιθανότητα να αποδειχθεί «μια φούσκα» η επιτυχία, το βάρος της συνέχειας και το διαρκές άγχος της σύγκρισης.
Το Maslow’s Peak Problem, επομένως, είναι ο φόβος των συνεπειών της επιτυχίας. Γιατί μετά την επιτυχία δεν έχεις να ανταγωνιστείς τον προηγούμενο εαυτό σου· έχεις να τον ξεπεράσεις.
Και μετά έρχεται η απομόνωση
Ένα από τα πιο σκοτεινά κομμάτια του φαινομένου είναι η κοινωνική απομόνωση.
Όταν κάποιος φτάσει στην κορυφή, ο τρόπος που τον βλέπει το περιβάλλον αλλάζει. Μερικές φορές δημιουργείται απόσταση χωρίς πρόθεση — μια αόρατη γραμμή ανάμεσα σε εκείνον που «κατάφερε κάτι» και σε αυτούς που δεν το κατάφεραν ακόμη.
Οι άνθρωποι συχνά δεν ξέρουν πώς να σταθούν δίπλα σε κάποιον που πετυχαίνει.
Άλλοι τον θαυμάζουν υπερβολικά. Άλλοι τον φοβούνται. Άλλοι τον ζηλεύουν.
Άλλοι τον αποφεύγουν για να μην έρθουν αντιμέτωποι με τις δικές τους ελλείψεις.
Και ο άνθρωπος νιώθει ξαφνικά πάρα πολύ ορατός αλλά βαθιά μόνος.
Γιατί η επιτυχία δεν φέρνει πάντα ευτυχία
Η επιτυχία υπόσχεται ελευθερία. Αλλά πολλές φορές φέρνει κάτι άλλο: μια νέα μορφή φυλακής από «πρέπει»:
– πρέπει να συνεχίσεις
– πρέπει να αποδείξεις
– πρέπει να ξεπεράσεις τον εαυτό σου
– πρέπει να μην απογοητεύσεις κανέναν
– πρέπει να δικαιολογήσεις την κορυφή στην οποία βρίσκεσαι
Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε δύο πιθανούς δρόμους:
1. Υπερ-έλεγχος και υπερ-εργασία
Χάνεται η απόλαυση, χάνεται η δημιουργικότητα, χάνεται το παιχνίδι.
Μένει μόνο η διαρκής προσπάθεια να μη χάσεις ό,τι χτίστηκε.
2. Αυτο-σαμποτάζ
Για να ανακουφιστείς από την πίεση των προσδοκιών, μπορεί να κάνεις μικρά ή μεγάλα λάθη — μια στρατηγική ασυνείδητη, αλλά αποτελεσματική στο να «χαμηλώσει» λίγο η κορυφή και το βάρος της.
Και οι δύο εκφάνσεις είναι φυσιολογικές. Επειδή η ανθρώπινη ψυχολογία δεν είναι φτιαγμένη για διαρκή κορύφωση, αλλά για διαρκή εξέλιξη.
Η αυθεντικότητα ως αντίδοτο
Το πιο σημαντικό κομμάτι στην αντιμετώπιση του Maslow’s Peak Problem δεν είναι να προσπαθήσουμε να «κρατήσουμε την κορυφή», αλλά να ξαναβρούμε το κέντρο μας.
1. Αντικατάσταση των προσδοκιών με πραγματικούς στόχους
Αντί να προσπαθούμε να αποδείξουμε κάτι, χρειάζεται να αναρωτηθούμε τι θέλουμε να δημιουργήσουμε.
2. Επιστροφή στη διαδικασία, όχι στο αποτέλεσμα
Η χαρά βρίσκεται στη δημιουργία. Όσο πιο πολύ επιτρέπουμε στον εαυτό μας να απολαμβάνει τη διαδικασία, τόσο πιο ελαφριά γίνεται η κορυφή.
3. Μοίρασμα του άγχους με ανθρώπους που μας βλέπουν όπως είμαστε
Κανείς δεν αντέχει την κορυφή μόνος του. Χρειάζονται άνθρωποι που μας βλέπουν όπως είμαστε και μας αγαπούν πραγματικά.
4. Αποσύνδεση της αξίας από την απόδοση
Δεν είμαστε μόνο αυτά που πετυχαίνουμε. Είμαστε, κυρίως, αυτό που γινόμαστε μέσα στο ταξίδι.
5. Αποδοχή της ενδεχόμενης αποτυχίας
Το να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να μην είναι τέλειος είναι μια απελευθερωτική πράξη αυτοσεβασμού.
Η κορυφή ως σημείο εκκίνησης
Το Maslow’s Peak Problem μάς υπενθυμίζει ότι η κορυφή δεν είναι ο στόχος, αλλά ένα σημείο από όπου μπορούμε να δούμε πιο καθαρά τι έχει πραγματικά αξία.
