Δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς πολιτισμό. Ακόμα κι αυτός που δεν έμαθε να γράφει την ιστορία του, την έζησε. Ακόμα κι αυτός που δεν σμίλεψε μάρμαρα ή δεν ζωγράφισε καμβάδες, κράτησε τη φωτιά αναμμένη με τα τραγούδια, τους χορούς, τις λέξεις, τις σιωπές του.
Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο οι μεγάλες στιγμές, τα μουσεία, τα μνημεία και τα σπάνια έργα τέχνης. Είναι και οι μικρές καθημερινές εκφράσεις ζωής, οι αξίες που περνούν από γενιά σε γενιά, τα βλέμματα, οι παραδόσεις, η μουσική που ακούγεται σ’ ένα στενό, η μυρωδιά του φαγητού που «κουβαλάει» πατρίδα. Είναι ο τρόπος που λέμε «καλημέρα», το πώς θρηνούμε, το πώς γιορτάζουμε, το πώς θυμόμαστε.
Γι’ αυτό και κάθε χρόνο, στις 21 Μαΐου, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού. Όχι για να θυμηθούμε όσα έχουμε – αλλά για να μην ξεχάσουμε ποτέ ποιοι είμαστε.
Τι είναι η Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού;
Η Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού καθιερώθηκε από την UNESCO ως μια διεθνής αφορμή για να αναδειχθεί η αξία του πολιτισμού στην ειρήνη, τον διάλογο, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη συλλογική ταυτότητα των λαών. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια ημέρα συνειδητοποίησης: ότι η πολιτιστική κληρονομιά δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη. Ότι η τέχνη δεν είναι διακόσμηση, αλλά γλώσσα. Ότι ο πολιτισμός είναι η γέφυρα που ενώνει ανθρώπους πολύ πριν μιλήσουν την ίδια γλώσσα.
Η ημερομηνία, 21 Μαΐου, συμπίπτει με τη γέννηση του Αμερικανού συγγραφέα και πνευματικού ηγέτη Νίκολας Ρόεριχ (Nicholas Roerich), ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην υπεράσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της Σύμβασης του Ρόεριχ, το πρώτο διεθνές νομικό έγγραφο για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών.
Πολιτισμός: Το οξυγόνο μιας κοινωνίας
Πολλοί λένε ότι ο πολιτισμός είναι η ψυχή ενός λαού. Είναι αλήθεια. Αλλά είναι και κάτι παραπάνω. Είναι η ανάσα του, το πώς ζει, ανασαίνει, αντιδρά, αλλάζει. Ο πολιτισμός διαμορφώνει την παιδεία μας, τις επιλογές μας, τις αξίες μας, ακόμα και το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας.
Μέσα σε κάθε πολιτιστική έκφραση – είτε πρόκειται για μια παράσταση, ένα ποίημα, έναν αρχαίο ναό, ένα εικονοστάσι ή ένα graffiti – υπάρχει μια κραυγή ταυτότητας. Μια απόδειξη ότι κάποιος έζησε, ένιωσε, πάλεψε, ονειρεύτηκε. Ο πολιτισμός λέει την αλήθεια του ανθρώπου, ακόμα κι όταν η εξουσία δεν θέλει να την ακούσει.
Και αυτό τον κάνει όχι μόνο πολύτιμο, αλλά και επικίνδυνα αναγκαίο.
Η πολιτιστική μας κληρονομιά δεν είναι παρελθόν. Είναι παρόν και μέλλον.
Συχνά η λέξη “πολιτισμός” μας φέρνει στο νου το παρελθόν. Αρχαία ερείπια, χειρόγραφα, παραδόσεις. Αλλά ο πολιτισμός δεν είναι απολίθωμα. Είναι διαρκής δημιουργία. Γεννιέται σήμερα, μέσα στα τραγούδια των δρόμων, στα podcast, στους τοίχους που ζωγραφίζονται με σύγχρονα σύμβολα, στις ταινίες μικρού μήκους, στα βιωματικά εργαστήρια που ενώνουν διαφορετικές κουλτούρες.
Και φυσικά, στην τεχνολογία. Η ψηφιακή εποχή δεν σκοτώνει τον πολιτισμό – τον μετασχηματίζει. Τον κάνει πιο προσβάσιμο, πιο διαδραστικό, πιο παγκόσμιο.
Όμως η ταχύτητα της εποχής, η υπερπληροφόρηση, η παγκοσμιοποίηση, απειλούν την ποικιλομορφία. Κι εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα: να μη γίνουμε όλοι ίδιοι για να επικοινωνούμε, αλλά να παραμείνουμε διαφορετικοί για να επικοινωνούμε ουσιαστικά.
Ελλάδα και πολιτισμός: Η βαριά κληρονομιά και η σύγχρονη δημιουργία
Η Ελλάδα δεν γιορτάζει τον πολιτισμό μία μέρα τον χρόνο. Τον κουβαλά αιώνες ολόκληρους. Από τον Όμηρο και τον Σωκράτη μέχρι τον Θεοτοκόπουλο, τον Ρίτσο, τη Μερκούρη και τον Αγγελόπουλο, η Ελλάδα έχει υπάρξει και παραμένει ένας από τους πιο εμβληματικούς φορείς πολιτισμού παγκοσμίως.
Αλλά η πρόκληση σήμερα δεν είναι μόνο να συντηρήσουμε το παρελθόν. Είναι να παράγουμε παρόν. Να επενδύσουμε σε νέους καλλιτέχνες, σε σύγχρονες εκφράσεις, στη συμμετοχή όλων – όχι μόνο των “μορφωμένων” ή των “εκλεκτών”.
Ο πολιτισμός είναι εργαλείο κοινωνικής συνοχής. Είναι τρόπος να μιλήσουμε για τα δύσκολα, για το τραύμα, για το προσφυγικό, τη βία, την ανισότητα. Και η Ελλάδα μπορεί – και πρέπει – να δώσει ξανά το παράδειγμα.
Πολιτισμός είναι και αντίσταση
Σε δύσκολες εποχές, ο πολιτισμός γίνεται ασπίδα. Θυμηθείτε τους απαγορευμένους ποιητές, τα τραγούδια της αντίστασης, τη λαϊκή τέχνη στις εποχές της φτώχειας. Θυμηθείτε τα θέατρα που άνοιγαν «παράνομα», τις εκθέσεις που έκρυβαν ελπίδα πίσω από τα χρώματα.
Σήμερα, σε έναν κόσμο όπου η βία, η καταπίεση, ο φανατισμός και η τεχνητή αποβλάκωση απειλούν τη σκέψη και τη δημιουργία, ο πολιτισμός είναι η πιο σιωπηλή αλλά και πιο δυνατή φωνή. Μια παράσταση, μια ταινία, μια φωτογραφία μπορούν να αλλάξουν συνειδήσεις περισσότερο από χίλια λόγια.
Πώς τιμάμε την Παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού;
Δεν χρειάζεται να πας σε μουσείο. Μπορείς να:
-
Διαβάσεις ένα ποίημα.
-
Ακούσεις ένα τραγούδι από άλλη χώρα.
-
Στηρίξεις έναν τοπικό καλλιτέχνη.
-
Συμμετάσχεις σε μια έκθεση, ακόμα κι αν δεν ξέρεις να ζωγραφίζεις.
-
Πας σινεμά, θέατρο, βιβλιοθήκη.
-
Ξαναδείς την πόλη σου με «πολιτιστική» ματιά: τις ταβέρνες, τα στενά, τα σημεία που έχουν ιστορία.
Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι κάτι που βλέπεις. Είναι κάτι που ζεις.
Ο πολιτισμός σώζει
Σε έναν κόσμο γεμάτο αντιθέσεις, ο πολιτισμός είναι η μόνη ελπίδα για ειρηνική συνύπαρξη. Δίνει φωνή σε όσους δεν έχουν εξουσία. Δίνει χρώμα εκεί που όλα είναι γκρίζα. Δίνει ανάσα, νόημα, ελπίδα. Είναι η τελευταία υπενθύμιση ότι μέσα σε όλη την ταχύτητα, την κατανάλωση και τη σύγχυση, παραμένουμε άνθρωποι.
Κι αυτό, ας το θυμόμαστε όχι μόνο στις 21 Μαΐου, αλλά κάθε μέρα.
