Υπάρχουν πόλεις που κουβαλούν μέσα τους πληγές. Κι άλλες που κουβαλούν λέξεις. Η Βαγδάτη είναι και τα δύο. Πόλη-πληγή, πόλη-ποίηση. Πόλη που έχει καεί, έχει πνιγεί, έχει βουλιάξει σε πολέμους και ματωμένα πρωτοσέλιδα. Μια πόλη που δεν φοβάται να αφήσει τη γνώση της εκτεθειμένη, γιατί ξέρει ότι όποιος αγαπά τα βιβλία δεν τα κλέβει.
Ναι, καλά διάβασες. Στην καρδιά της ιρακινής πρωτεύουσας, στην περίφημη οδό Al-Mutanabbi, τα βιβλία μένουν έξω όλη τη νύχτα, χωρίς ρολά, χωρίς συναγερμούς, χωρίς φόβο. Γιατί όπως λένε οι ίδιοι οι κάτοικοι:
«Ο αναγνώστης δεν κλέβει. Κι ο κλέφτης δεν διαβάζει».
Μια φράση που μοιάζει με παροιμία, αλλά είναι τρόπος ζωής. Που ακούγεται σαν ρομαντισμός, αλλά είναι καθαρή εμπιστοσύνη.
Al-Mutanabbi Street: εκεί που περπατούν οι λέξεις
Ο δρόμος αυτός, που πήρε το όνομά του από τον μεγάλο ποιητή του 10ου αιώνα, Abu al-Tayyib al-Mutanabbi, δεν είναι απλώς ένας δρόμος με βιβλία. Είναι ο πολιτιστικός παλμός της Βαγδάτης εδώ και αιώνες. Γεμάτος βιβλιοπωλεία, πάγκους, χειρόγραφα, καφέδες που μοσχοβολάνε κάρδαμο και πωλητές που διαφωνούν έντονα πάνω από σελίδες φιλοσοφίας, θρησκείας, λογοτεχνίας και πολιτικής.
Το Σάββατο είναι η μέρα που ο δρόμος ζωντανεύει ακόμα περισσότερο. Ο κόσμος περπατά, ξεφυλλίζει, αγοράζει, διαφωνεί, γελάει, γράφει, σβήνει, προτείνει, ανταλλάσσει απόψεις και βλέμματα. Είναι κάτι ανάμεσα σε παζάρι ιδεών και δημόσια βιβλιοθήκη.
Αλλά η πιο δυνατή στιγμή είναι η νύχτα. Όταν τα φώτα χαμηλώνουν, κι όμως τα βιβλία μένουν εκεί. Ακάλυπτα. Εκτεθειμένα. Ελεύθερα.
Και αν τα κλέψουν;
Μα, ποιος να τα κλέψει;
Η απάντηση, όσο απλοϊκή κι αν ακούγεται, είναι τρομερά ουσιαστική:
Ο άνθρωπος που σέβεται τη γνώση δεν θα απλώσει το χέρι του να την πάρει χωρίς άδεια.
Και αυτός που είναι έτοιμος να κλέψει, συνήθως δεν έχει ενδιαφέρον για κάτι που απαιτεί σκέψη, συγκέντρωση και πειθαρχία, όπως ένα βιβλίο.
Μια φράση με ελαφρύ χαμόγελο και βαθύ νόημα:
«Ο αναγνώστης δεν κλέβει. Ο κλέφτης δεν διαβάζει».
Γιατί το διάβασμα δεν είναι πράξη στιγμιαία, είναι στάση ζωής. Και η κλοπή δεν είναι πράξη ανάγκης πάντα — συχνά είναι απουσία ηθικής και παιδείας. Στην Al-Mutanabbi Street όμως, η πίστη στους ανθρώπους είναι ακόμα δυνατότερη από τον φόβο της απώλειας.
Η Βαγδάτη δεν ξεχνά
Και όμως, αυτός ο δρόμος, που σήμερα σφύζει από ζωή, δεν ήταν πάντα ασφαλής. Στις 5 Μαρτίου 2007, μια τρομοκρατική επίθεση άφησε πίσω της δεκάδες νεκρούς και μια εικόνα εφιαλτική: καμένα βιβλία, κατεστραμμένα καφέ, και στάχτη παντού.
Αλλά οι Ιρακινοί δεν λύγισαν. Τα βιβλία ξαναβγήκαν. Τα ράφια ξαναστήθηκαν. Οι σελίδες ξαναξεφυλλίστηκαν. Και η ζωή συνεχίστηκε. Γιατί στη Βαγδάτη, ο λόγος έχει δύναμη μεγαλύτερη από τη σιωπή του φόβου.
Τι θα πει πολιτισμός τελικά;
Μπορεί να έχουμε όλες τις αντικλεπτικές τεχνολογίες, τις ψηφιακές βιβλιοθήκες, τα πολύκλειδα και τις κάμερες. Αλλά στη Βαγδάτη, έχουν κάτι που δεν δανείζεται ούτε αγοράζεται: εμπιστοσύνη.
Εμπιστοσύνη ότι το βιβλίο είναι ιερό. Ότι ο άνθρωπος που αγαπά τη γνώση δεν θα την προδώσει. Ότι δεν χρειάζεται να φυλάξεις αυτό που δεν κινδυνεύει από την αδιαφορία, αλλά από την λήθη.
Μήπως τελικά δεν είναι «πίσω»;
Εμείς, στον δυτικό κόσμο, συχνά αναφερόμαστε στην Ανατολή με φράσεις που μοιάζουν με στερεότυπα: υποανάπτυκτη, φτωχή, ασταθής. Κι όμως, μια βόλτα στην Al-Mutanabbi Street μπορεί να ανατρέψει πολλά από αυτά.
Γιατί εκεί, κάτω από φθαρμένα τεντόπανα και παλιούς τίτλους, βρίσκεται κάτι βαθιά πολιτισμένο: μια κοινωνία που σέβεται το βιβλίο περισσότερο απ’ όσο φοβάται την κλοπή. Κι αυτό, όσο κι αν το υποτιμήσουμε, είναι καθαρό μεγαλείο.
Το βιβλίο δεν είναι εμπόρευμα
Ίσως το πιο συγκινητικό στην ιστορία της οδού Al-Mutanabbi είναι το εξής: το βιβλίο δεν είναι εκεί για να πουληθεί. Είναι εκεί για να διαβαστεί. Να ακουμπήσει χέρια, να γεννήσει ιδέες, να ξυπνήσει ερωτήσεις. Να μοιραστεί. Να ενωθεί με άλλους αναγνώστες.
Και αν το πάρει κάποιος χωρίς να πληρώσει, θα έχει πάρει κάτι πολύ πιο πολύτιμο απ’ όσο υπολόγιζε. Θα έχει πάρει ευθύνη. Θα έχει πάρει λέξεις.
Οπότε, την επόμενη φορά που θα ξεχάσεις ένα βιβλίο στο παγκάκι, θυμήσου τη Βαγδάτη. Την επόμενη φορά που θα ρωτήσεις «μα ποιος διαβάζει πια;», θυμήσου την Al-Mutanabbi Street.
Και την επόμενη φορά που θα χάσεις την πίστη σου στους ανθρώπους, θυμήσου ότι κάπου, κάθε βράδυ, κάποιος αφήνει χιλιάδες βιβλία στο δρόμο.
Γιατί πιστεύει βαθιά πως η γνώση, όταν είναι ανοιχτή και προσβάσιμη, δεν έχει τίποτα να φοβηθεί.
