Υπάρχει κάτι μαγικό στη Black Friday. Κάτι σχεδόν ανθρωπολογικό, κοινωνιολογικό, ψυχολογικό και—γιατί να μην το πούμε;—ελαφρώς κωμικοτραγικό. Είναι η μέρα του χρόνου που ένας ολόκληρος πλανήτης αποφασίζει ότι έχει πλάνο. Εμείς, οι αιώνιοι «θα το σκεφτώ», «δεν είμαι σίγουρος», «άσε να δω λίγο ακόμη», η γενιά που δεν μπορεί να αποφασίσει ούτε τι θα φάει το βράδυ, ξαφνικά σηκώνουμε μανίκια και δηλώνουμε:
«Φέτος ψωνίζω έξυπνα.»
Spoiler: όχι, δεν ψωνίζουμε.
Για την ακρίβεια, είναι ίσως η μέρα που ψωνίζουμε λιγότερο έξυπνα από ποτέ. Αλλά το συναίσθημα της… «στρατηγικής ευφυΐας» είναι τόσο δυνατό, που δεν χάνει κανείς την ευκαιρία να το ζήσει. Είναι σαν εκείνη τη στιγμή που ανοίγεις τα μάτια και νομίζεις ότι σήμερα θα είσαι άλλος άνθρωπος. Δεν είσαι — αλλά για λίγο, το πιστεύεις.
Η αυταπάτη του “έχω πλάνο”
Η Black Friday ενεργοποιεί μια πλευρά του χαρακτήρα μας που εμφανίζεται μόνο μια φορά τον χρόνο:
την πλευρά του στρατηγικού αγοραστή.
Ξέρεις ποιον. Αυτόν τον εαυτό σου που:
-
ανοίγει δεκατέσσερις καρτέλες στο browser
-
ανοίγει και άλλες πέντε στο κινητό, μην τυχόν και πέσει σε καλύτερη τιμή
-
έχει κάνει excel (ναι, excel) με προϊόντα, links, τιμές
-
έχει πειστεί ότι αυτή τη φορά θα πάρει ΜΟΝΟ ό,τι χρειάζεται
-
σημειώνει στο μυαλό του φράσεις όπως «value for money», «προτεραιότητες», «έξυπνη κατανάλωση»
-
και το καλύτερο: πιστεύει ότι κρατάει χαρακτήρα.
Ναι. Αυτός ο άνθρωπος είμαστε. Για ευτυχισμένα 17 λεπτά.
Γιατί μετά, κάπου ανάμεσα σε ένα smartwatch που δεν χρειάζεσαι, ένα σετ κατσαβίδια που δεν ξέρεις να χρησιμοποιείς και ένα τρίτο ζευγάρι αθλητικά «επειδή έχουν -50%», το πλάνο εξαφανίζεται. Εξαϋλώνεται. Χάνεται στη μαύρη τρύπα της Black Friday. Και μένει μόνο το dopamine hit. Αυτό το μικρό ηλεκτρικό σοκ που λέει «το αγόρασα πριν άλλους 432 ανθρώπους, άρα είμαι νικητής».
Μεγάλε στρατηγικέ παίχτη.
Το εθνικό σπορ του “το είχα στο καλάθι πριν γίνει μόδα”.
Αυτό το φαινόμενο της «στρατηγικής αγοράς» έχει και δεύτερο στάδιο: το στάδιο του καλαθιού-θυσία. Το ξέρεις. Το έχουμε ζήσει όλοι.
Είναι εκείνη η παύση ανάμεσα στο «το θέλω» και στο «πατάω αγορά».
Η στιγμή που νομίζουμε ότι έχουμε διαύγεια.
Η στιγμή που λέμε: «Αν το αφήσω στο καλάθι για λίγο, θα δω αν πραγματικά το χρειάζομαι.»
Αχ, τι γλυκιά αυταπάτη.
Γιατί στο μυαλό μας, αυτό σημαίνει ότι κάνουμε συνειδητή κατανάλωση.
Στην πραγματικότητα, σημαίνει ότι περιμένουμε να πέσει κι άλλο.
Και στο μεταξύ, μπαίνουμε ανά 3 λεπτά να δούμε αν άλλαξε η τιμή.
Γιατί είμαστε αξιοπρεπείς άνθρωποι με όρια, αλλά και—πώς να το πούμε elegant;—λίγη τοξική σχέση με το FOMO (Fear Of Missing Out).
Κι όταν τελικά η τιμή αλλάξει, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω, ο εγκέφαλος θα το μεταφράσει ως «το σύμπαν μού μιλάει».
Αγόρασέ το.
Τώρα είσαι έτοιμος.
Τώρα έχεις κάνει την έξυπνη αγορά.
Spoiler #2: όχι.
Η Black Friday ως θρησκευτική τελετή
Ίσως να το έχεις παρατηρήσει: η Black Friday δεν είναι πια απλώς μια μέρα εκπτώσεων. Είναι μια ολόκληρη μαζική ψυχολογική εμπειρία. Μια τελετή. Ένας μικρός κοινωνικός καθρέφτης που μας δείχνει—με ευγενικό αλλά ξεκάθαρο τρόπο—πόσο εύκολα μπαίνουμε σε ρόλους.
Ρόλος #1: Ο “κυνηγός ευκαιριών”
Ο άνθρωπος που έχει πείσει τον εαυτό του ότι αν δεν αγοράσει σήμερα, θα χάσει κάτι μοναδικό.
Τι είναι αυτό το μοναδικό;
Μία τοστιέρα 4 ευρώ πιο φθηνή.
Αλλά για κάποιο λόγο μοιάζει με θησαυρό της Καραϊβικής.
Ρόλος #2: Ο “μαθηματικός της παρέας”
Αυτός που κάθεται με κομπιουτεράκι να δει αν όντως είναι -70% ή αν τον δουλεύουν.
Πάντα είναι αυτός που τελικά αγοράζει τα περισσότερα.
Ρόλος #3: Ο “cool… αλλά όχι και τόσο”
«Εγώ δεν ασχολούμαι με Black Friday.»
(Μέχρι να του στείλεις link
«Ρε, δες αυτό στα μισά χρήματα.»
Κι εκεί, κάπου, κλονίζεται ο άξονας της ηθικής.)
Ρόλος #4: Ο “πάντα κάτι χρειάζεται”
Αυτός που ξυπνάει, ανοίγει το laptop χωρίς σκοπό και ξαφνικά χρειάζεται:
-
μια νέα οθόνη,
-
ένα σκουπάκι αυτοκινήτου,
-
ένα trailer κουζίνας,
-
και ένα μίξερ «γιατί το δικό μου κάνει έναν ήχο».
Δεν κάνει. Εσύ τον ακούς. Tώρα.
Γιατί δεν είμαστε στρατηγικοί — και γιατί δεν πειράζει
Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν είναι πραγματικά στρατηγικός στη Black Friday. Δεν είμαστε φτιαγμένοι για τόσο υπολογισμό. Δεν γεννηθήκαμε με manual «Πώς να ψωνίζεις σοφά». Γεννηθήκαμε όμως με dopamine receptors. Και οι εταιρείες το ξέρουν.
Η Black Friday είναι ψυχολογία, όχι οικονομία.
Είναι instant gratification, όχι ανάγκη.
Είναι impulse, όχι λογική.
Αλλά ξέρεις κάτι;
Δεν είναι και τόσο κακό.
Γιατί στην πραγματικότητα, αυτό που κυνηγάμε δεν είναι η έκπτωση. Είναι η αίσθηση ότι πήραμε μια μικρή νίκη. Ένα treat. Μια μικρή στιγμή χαράς σε μια χρονιά που συχνά μάς ξεζουμίζει.
Κι όσο το κάνουμε συνειδητά—όχι για να γεμίσουμε κενά, αλλά για να χαρούμε λίγο—δεν υπάρχει πρόβλημα.
Το πρόβλημα αρχίζει όταν το παίζουμε… στρατηγοί.
Όταν νομίζουμε ότι είμαστε οι master planners του σύμπαντος.
Όταν λέμε «έχω πλάνο» ενώ δεν έχουμε ούτε τα κλειδιά μας μαζί.
Ο πραγματικός “στρατηγικός shopper”
Αν θες να μάθεις ποιος είναι ο αληθινός στρατηγικός αγοραστής στη Black Friday, δεν είναι αυτός με το Excel.
Δεν είναι αυτός με τις 14 καρτέλες.
Δεν είναι αυτός που περιμένει 00:01 για να «προλάβει».
Είναι αυτός που:
-
δεν ψάχνει μανιωδώς προσφορές
-
δεν αγχώνεται να προλάβει
-
δεν μπαίνει στην παγίδα του «limited stock»
-
δεν αγοράζει για να αγοράσει
-
κι όταν αγοράσει, το κάνει επειδή πραγματικά το θέλει — όχι επειδή η τιμή του φώναξε.
Ο πραγματικός στρατηγικός shopper στη Black Friday είναι εκείνος που δεν χρειάζεται να νιώσει στρατηγικός.
Και συνήθως είναι αυτός που αγοράζει ένα πράγμα όλο κι όλο.
Αλλά το χαίρεται περισσότερο από όλους.
Και στο τέλος;
Στο τέλος, όλοι είμαστε λίγο ίδιοι:
Λίγο ενθουσιασμένοι, λίγο παρασυρμένοι, λίγο περήφανοι, λίγο ντροπιασμένοι.
Και κάπου ανάμεσα σε ένα καλάθι που ξεχείλισε και μια λογική που χάθηκε στη διαδρομή, θυμόμαστε ότι η Black Friday δεν είναι δοκιμασία ωριμότητας.
Είναι μια γιορτή καταναλωτικής παράνοιας που, όσο κι αν τη σχολιάζουμε, όσο κι αν την κράζουμε, όσο κι αν γελάμε με τον εαυτό μας, έχει κάτι διασκεδαστικό.
Και ίσως αυτό να είναι το πιο τίμιο κομμάτι της:
Ότι μας θυμίζει πως δεν χρειάζεται πάντα να είμαστε οι σοφοί, οι υπολογιστικοί, οι “Τώρα θα κάνω την έξυπνη κίνηση”.
Καμιά φορά, αρκεί να είμαστε άνθρωποι που έψαχναν μια μικρή χαρά στη μέρα τους.
Ακόμα κι αν η χαρά αυτή είναι μια τοστιέρα -40%.
