Στην εποχή των social media, των influencers και των livestreams, πολλοί άνθρωποι βιώνουν μια ιδιαίτερη μορφή σχέσης με δημόσια πρόσωπα, celebrities ή ακόμη και χαρακτήρες ταινιών και σειρών. Οι parasocial relationships είναι συνδέσεις που μοιάζουν με πραγματικές φιλίες ή συναισθηματικούς δεσμούς, αλλά είναι μονομερείς. Το φαινόμενο, αν και δεν είναι καινούργιο — περιγράφηκε πρώτη φορά τη δεκαετία του ’50 — έχει αποκτήσει νέα διάσταση με την αμεσότητα της επικοινωνίας μέσα από τις ψηφιακές πλατφόρμες.
Τι είναι οι παρακοινωνικές σχέσεις
Ο όρος parasocial εισήχθη από τους Horton και Wohl το 1956 για να περιγράψει τις μονομερείς σχέσεις που δημιουργούν οι τηλεθεατές με παρουσιαστές τηλεόρασης. Στην ουσία, ένα άτομο αισθάνεται ότι γνωρίζει ή έχει συναισθηματική σύνδεση με κάποιον που δεν γνωρίζει προσωπικά και δεν θα γνωρίσει ποτέ από κοντά.
Κύρια χαρακτηριστικά αυτών των σχέσεων:
Είναι μονομερείς: Ο θεατής/ακροατής επενδύει συναισθηματικά, ενώ το αντικείμενο της σχέσης δεν γνωρίζει την ύπαρξη του ατόμου.
Υπάρχει συναισθηματική εμπλοκή: Οι θεατές βιώνουν χαρά, λύπη ή αγωνία για τη ζωή του δημόσιου προσώπου σαν να ήταν δικό τους πρόσωπο.
Παρατηρείται μεγάλη συνέπεια: Τα άτομα μπορεί να παρακολουθούν τακτικά posts, livestreams ή εκπομπές, δημιουργώντας ρουτίνες και συναισθηματική εξάρτηση.
Σήμερα, η έννοια έχει επεκταθεί και σε influencers, YouTubers, TikTokers και ακόμα σε χαρακτήρες σειρών ή παιχνιδιών, όπου η διαδραστικότητα (π.χ. σχόλια, likes, polls) ενισχύει την αίσθηση προσωπικής σχέσης.
Γιατί δημιουργούνται οι παρακοινωνικές σχέσεις
Οι ειδικοί εξηγούν ότι το φαινόμενο βασίζεται σε ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση και κοινωνική επιβεβαίωση. Σε έναν κόσμο όπου υπάρχει πολλή μοναξιά και κοινωνική απομόνωση, τα άτομα βρίσκουν παρηγοριά σε σχέσεις που είναι ασφαλείς και προβλέψιμες.
Βασικοί παράγοντες που ενισχύουν τις παρακοινωνικές σχέσεις:
Ευκολία πρόσβασης: Social media, livestreams και podcasts δημιουργούν την ψευδαίσθηση της καθημερινής αλληλεπίδρασης.
Προσωποποίηση και storytelling: Όταν οι influencers, τα δημόσια πρόσωπα και οι καλλιτέχνες μοιράζονται προσωπικές ιστορίες, οι θεατές νιώθουν οικειότητα.
Ψευδαίσθηση επικοινωνίας: Τα σχόλια, τα likes και οι απαντήσεις δημιουργούν αίσθηση αλληλεπίδρασης, ενισχύοντας τη σύνδεση.
Οφέλη και κίνδυνοι
Οι παρακοινωνικές σχέσεις δεν είναι απαραιτήτως αρνητικές. Μπορούν να προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη σε μοναχικά άτομα και διευρύνουν την πρόσβαση σε γνώση και ψυχαγωγία μέσω προσωπικών αφηγήσεων και εμπειριών. Ακόμη, ενισχύουν τη δημιουργία κοινοτήτων, καθώς άτομα με παρόμοια ενδιαφέροντα συνδέονται γύρω από το ίδιο πρόσωπο ή χαρακτήρα.
Ωστόσο, υπάρχουν και κίνδυνοι:
Ψευδαίσθηση σχέσης: Η μονομερής φύση μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική εξάρτηση ή απογοήτευση.
Μείωση κοινωνικών δεξιοτήτων: Αν κάποιος επενδύει αποκλειστικά σε parasocial σχέσεις, μπορεί να αμελεί τις πραγματικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Πώς να διαχειριστούμε τις παρακοινωνικές σχέσεις
Η ισορροπία είναι το ζητούμενο. Θα την πετύχουμε αν έχουμε πάντα υπόψη μας ότι η σχέση δεν είναι αμοιβαία. Ακόμη, πρέπει να φροντίσουμε ώστε οι παρακοινωνικές σχέσεις να μην αντικαθιστούν τις πραγματικές συνδέσεις. Με αυτόν τον τρόπο, οι παρακοινωνικές σχέσεις μπορούν να είναι μια πηγή ψυχαγωγίας και ασφάλειας χωρίς να δημιουργούν συναισθηματικά προβλήματα.
Η αλήθεια είναι πως η ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση μπορεί να βρει διεξόδους ακόμα και σε μονομερείς σχέσεις με δημόσια πρόσωπα ή χαρακτήρες. Στον ψηφιακό κόσμο, αυτές οι σχέσεις έχουν γίνει καθημερινότητα για εκατομμύρια ανθρώπους, προσφέροντας συναισθηματική υποστήριξη αλλά φέρνοντας και προκλήσεις. Η συνειδητή διαχείριση και η ισορροπία μεταξύ πραγματικών και παρακοινωνικών σχέσεων είναι το κλειδί για μια υγιή εμπειρία στον ψηφιακό χώρο.
